Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/190

następnie dowieść przytoczeniem naszych, zbiciem przeciwnika dowodów, nakoniec zamknąć i domówić, jestto porządek, który nam sama natura wskazuje.
 Ale jak ułożyć w najlepszym porządku, co dla dowiedzenia, nauczenia, przekonania powiedzieć mamy, to szczególnie należy do roztropności mowcy. Przychodzi nam na myśl wiele dowodów, które zdają, nam się sprawie pyżyteczne ale jedne z nich są tak mało znaczące, że ich zaniechać trzeba; drugie, acz pomocne, są czasem takiego rodzaju, że mają w sobie coś szkodliwego, a pożytek z nich nie jest tak wielki, żebyśmy go jaką szkodą okupić mieli.
 Jeżeli mamy, jak się często zdarza, mnóstwo mocnych i przydatnych dowodów, trzeba, zdaniem mojem, mniej ważne lub ważniejszym podobne wyłączyć i z mowy usunąć. Ja przynajmniej, kiedy zbieram do spraw moich dowody, mam zwyczaj je ważyć a nie liczyć.

 LXXVII. Trzy mamy sposoby, jak już kilka razy powiedziałem, przywiedzenia słuchaczów do naszego zdania: nauczyć, podobać się, wzruszyć. Ale jedno tylko z trojga na widok wystawiać mamy, iżby się zdawało, że tylko nauczyć chcemy: dwa drugie, jak krew w ciele, po całej mowie rozlane być powinny. Bo w początkach i w innych częściach mowy, o których wkrótce mówić będziemy, ktemu wszystką swą siłę obrócić mamy, żeby wniknąć w umysły słuchaczów i sprawić na nich głębokie wrażenie.
 Lubo te części mowy, w których nie mamy na celu nauczyć i dowieść, ale przekonaniem i wzruszeniem wiele dokazać możemy, najwłaściwsze miejsce na początku i w domówieniu mają; często atoli jest pożytecznie odstąpić od głównej rzeczy, i korzystać z każdej sposobności wzruszenia umysłów. I tak często umieścić można rozczulający ustęp albo po utwierdzeniu naszych dowodów, albo po zbiciu przeciwnych, albo w obu tych miejscach, albo we wszystkich częściach mowy, jeżeli sprawa jest ważna i zasobna, dobrze przydać się to może; i te właśnie sprawy są najciekawsze i mogą być najpiękniej przyozdobione, które najwięcej powodów do takich ustępów dają, i które najwięcej dozwalają użycia tych sposobów, któremi obu-