pospolitej, co przez wzgląd na świadectwa naszych wodzów, na dawne wspomnienia, na powagę znakomitego konsula, Kw. Katula, z wyroku senatu, przez umowę otrzymać mogło. Ale religijnego potwierdzania nie było; bo lud nigdy się nie zobowiązał. Nie przeto jednak gorsza jest sprawa Gadytanów, będąc oparta na mnogich i bardzo ważnych względach. Lecz nie tu miejsce rozprawiać o tem wszystkiem; bo nic nie może być uświęcone, jedno co lud lub gmin potwierdził.
XVI. Ale choćby nawet lud Rzymski potwierdził głosowaniem ten traktat, który teraz, idąc za powagą senatu i przez wzgląd na jego dawność, przyzwoleniem i powszechnem zdaniem pochwala, jestże w nim jakie zastrzeżenie, dla któregoby nam, na mocy tegoż traktatu, nie wolno było przyjąć mieszkańca miasta Gades w poczet naszych obywateli? Nic innego w tym traktacie nie stoi, tylko że a pokój ma być wiernie po wszystkie czasy zachowany». Jakiż to ma związek z prawem obywatelstwa? Dodano i to także, czego niema we wszystkich traktatach: «majestat ludu Rzymskiego uprzejmie szanować mają». Toma takie znaczenie, że miasto Gades niższe miejsce w traktacie zajmuje. Naprzód, wyrażenie «szanować mają», którego zwykliśmy używać więcej w prawach niżeli w traktatach, przystoi rozkazującemu, nie proszącemu. Powtóre, gdy się nakazuje szanowanie majestatu jednego narodu, a o drugim żadnej niema wzmianki, to niezawodnie ten naród, którego majestat świętością traktatu jest obwarowany, ma sobie przyznane wyższe miejsce. Nie zasługuje tu-
W pierwszym stali hastati, kopijniki; w drugim principes, pierwszaki, tak nazwani, że dawniej pierwszy szereg zajmowali; w trzecim triarii, trzeciaki, że trzeci szereg stanowili. Legia dzieliła się na dziesięć kohort, każda kohorta na trzy manipule, każdy manipulus na dwie ceniurye czyli setnie. Weszło w zwyczaj nazywać primus hastatus, secundus hastatus, i tak dalej, pierwsza, druga, trzecia setnia kopijników. Mówiono podobnież primus princeps, secundus princeps, i tak dalej, dla oznaczenia setni pierwszaków. Ale nie mówiono primus trianus, tylko primus pilus, pierwsza setnia trzeciaków, i tak następnie. Setników tak nazywano: centurio primi hastati, albo centurio primi principis, albo centurio primi pili, i tak dalej; więc ten Marcyusz był setnikiem pierwszej setni trzeciaków.
Użyłem tu, przeciw memu zwyczajowi, nowych wyrazów, pierwszaki, trzeciaki, przypomniawszy sobie że w wojnie 1831 roku żołnierze czwartego pułku piechoty nazywali siebie czwartakami.
