Traktat pokoju między mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonemi i Niemcami, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 roku/3
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Traktat pokoju między mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonemi i Niemcami, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 roku |
| Podtytuł | Część III. |
| Wydawca | Dz.U. 1920 nr 35 poz. 200 |
| Data wyd. | 1919 |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Niemcy uznają, że Traktaty z 19 kwietnia 1839 r., które nadały Belgji ustrój przedwojenny, nie odpowiadają obecnemu położeniu rzeczy i godzą się na uchylenie pomienionych Traktatów oraz zobowiązują się już teraz uznawać i szanować wszystkie bez wyjątku konwencje, jakieby Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, albo niektóre z nich, zawarły z Rządami Belgji lub Niderlandów celem zastąpienia pomienionych Traktatów z r. 1839. Gdyby żądano formalnego przystąpienia Niemiec do tych konwencji lub do niektórych ich przepisów, to zobowiązują się one już obecnie udzielić na to swej zgody.
Niemcy uznają zupełne zwierzchnictwo Belgji nad całością spornego obszaru Moresnet (zwanego Moresnet neutre).
Niemcy zrzekają się na rzecz Belgji wszelkich praw i tytułów do terytorjum Moresnet pruskiego, położonego na wschód od drogi z Leodjum do Akwizgranu; część drogi, idąca szlakiem tego terytorjum, należeć będzie do Belgji.
Pozatem Niemcy zrzekają się na rzecz Belgji wszelkich praw i tytułów do terytorjów, obejmujących całość okręgów (Kreise) Eupen i Malmédy.
W przeciągu sześciu miesięcy od chwili, gdy Traktat niniejszy otrzyma moc obowiązującą, władze belgijskie wyłożą w Eupen i w Malmédy rejestry, do których mieszkańcy pomienionych obszarów zgłaszać będą na piśmie swe życzenia co do pozostawienia całkowitych terytorjów lub ich części pod zwierzchnictwem niemieckiem.
Rząd belgijski zawiadomi Związek Narodów o wyniku tego plebiscytu. Belgja zobowiązuje się zaakceptować postanowienie Związku.
W 15 dni od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu powołana będzie Komisja, składająca się z 7 członków, z których 5 zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, jednego Niemcy i jednego Belgja, a to w celu ustalenia na miejscu nowej linji granicznej pomiędzy Belgją a Niemcami przy uwzględnieniu czynników gospodarczych i środków komunikacyjnych.
Postanowienia, większością głosów powzięte, obowiązywać będą strony zainteresowane.
Z chwilą ostatecznego przeniesienia zwierzchnictwa nad obszarami powyżej wymienionemi obywatele niemieccy, stale na tych terytorjach przebywający, stają się z samego prawa obywatelami belgijskimi z wyłączeniem przynależności niemieckiej.
Wszakże ci obywatele niemieccy, którzy osiedlili się na tych obszarach po dniu 1 sierpnia 1914 r., nie będą mogli nabyć przynależności belgijskiej bez zezwolenia Rządu belgijskiego.
W przeciągu 2 lat po ostatecznem przeniesieniu zwierzchnictwa nad terytorjami, przyznanemi Belgji na zasadzie niniejszego Traktatu, obywatele niemieccy, mający powyżej lat 18 i stale na tych obszarach przebywający, będą mogli wybrać przynależność niemiecką. Wybór męża skutkuje za żonę, wybór zaś rodziców — za ich dzieci, poniżej lat 18.
Ci, którzy wykonają wyżej przewidziane prawo wyboru, powinni w ciągu następnych 12 miesięcy przenieść swe stałe zamieszkanie do Niemiec.
Będą mogli zatrzymać własność nieruchomą, posiadaną na obszarach, nabytych przez Belgję. Władni będą zabrać ze sobą wszelki majątek ruchomy. Z tego tytułu nie będą obciążeni żadnemi opłatami ani wywozowemi, ani przywozowemi.
Rząd niemiecki przekaże niezwłocznie Rządowi belgijskiemu archiwa, rejestry, plany, tytuły i dokumenty wszelkiego rodzaju, dotyczące zarządu cywilnego, wojskowego, skarbowego, sądowego i innych, a ściągające się do terytorjum, przechodzącego pod zwierzchnictwo Belgji.
Rząd niemiecki zwróci również Rządowi belgijskiemu archiwa i dokumenty wszelkiego rodzaju, zabrane w czasie wojny przez władze niemieckie z belgijskich urzędów publicznych, a w szczególności z Ministerjum Spraw Zagranicznych w Brukseli.
Istota i stosunek ciężarów finansowych Niemiec i Prus, które poniesie Belgja z tytułu cesji terytorjalnych na jej rzecz, będą ustalone zgodnie z art. 254 i 256 Części IX-ej niniejszego Traktatu (Przepisy finansowe).
Niemcy zrzekają się względem W. Ks. Luksemburskiego wszelkich korzyści, przewidzianych na ich rzecz w Traktatach z dn. 8 lutego 1842, 2 kwietnia 1847, 20 — 25 października 1865, 18 sierpnia 1866, 21 lutego i 11 maja 1867, 10 maja 1871, 11 czerwca 1872, 11 listopada 1902 r., jako też we wszystkich Konwencjach, zawartych w następstwie pomienionych Traktatów.
Niemcy uznają, iż W. Ks. Luksemburskie od 1 stycznia 1919 r. przestało należeć do niemieckiego Związku Celnego, zrzekają się wszelkich praw do eksploatacji dróg żelaznych, zgadzają się na uchylenie stanu neutralności Wielkiego Księstwa i zgóry akceptują wszelkie układy międzynarodowe, przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zawarte ściągające się do Wielkiego Księstwa.
Niemcy zobowiązują się, na zwrócone do nich żądanie Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, dopuścić W. Ks. Luksemburskie do uczestnictwa w korzyściach i prawach, zapewnionych przez Traktaty niniejszy na rzecz powyższych Mocarstw, lub ich obywateli, w kwestjach gospodarczych, przewozowych i żeglugi powietrznej.
Zabrania się Niemcom utrzymywania lub budowy fortyfikacji tak na lewym brzegu Renu, jak na brzegu prawym na zachód od linji, wytkniętej na 50 kilometrów od strony wschodniej tej rzeki.
W pasie, przez art. 42 przewidzianym, wzbronione są również: utrzymywanie lub gromadzenie sił zbrojnych bądź na stałe, bądź czasowo, a także wszelkie ćwiczenia wojskowe jakiegokolwiek rodzaju oraz zachowywanie wszelkich materjalnych ułatwień mobilizacyjnych.
Pogwałcenie przez Niemcy w jakikolwiek sposób przepisów art. 42 i 43 uważane będzie jako dokonanie aktu nieprzyjacielskiego w stosunku do Mocarstw, które położyły podpisy swe na Traktacie niniejszym, oraz jako czyn, zmierzający do zakłócenia pokoju świata.
Celem wynagrodzenia za zniszczenie kopalni węgla na połnocy Francji, oraz jako część należności, przypadającej od Niemiec tytułem wynagrodzenia szkód wojennych, Niemcy ustępują na rzecz Francji z wyłącznem prawem eksploatacji kopalnie węgla, znajdujące się w Zagłębiu Sarry, według granic w art. 48 przewidzianych, na własność całkowitą i bezwzględną, wolną zupełnie od wszelkich długów i obciążeń.
Celem zabezpieczenia praw i dobrobytu ludności oraz celem zawarowania dla Francji zupełnej wolności eksploatowania kopalni, Niemcy akceptują przepisy Rozdziału I i II załączonego Aneksu.
Celem ustalenia w czasie właściwym ostatecznego Statutu Zagłębia Sarry zgodnie z życzeniami ludności, Francja i Niemcy akceptują przepisy Rozdziału III załączonego Aneksu.
Granice terytorjum Zagłębia Sarry, podlegającego przepisom niniejszym, będą określone jak następuje:
Na południu i na południowym zachodzie:
przez granicę Francji, ustaloną w Traktacie niniejszym.
Na północnym zachodzie i na północy:
przez linję, biegnącą północną granicą administracyjną okręgu (cercle) Merzig od punktu, w którym odłącza się ona od granicy francuskiej, do punktu, w którym przecina granicę administracyjną, oddzielającą granicę Saarhölzbach od gminy Britten; dalej granicą gminną w kierunku południowym, dotykając granicy administracyjnej kantonu Merzig w ten sposób, że włącza do obszaru Zagłębia Sarry kanton Mettlach z wyjątkiem gminy Britten; północną granicą administracyjnych kantonów Merzig i Haustadt, włączonych do pomienionego terytorjum Zagłębia Sarry, a następnie granicami administracyjnemi, które oddzielają okręgi Sarrelouis, Ottweiler i Saint-Wendel od okręgów Merzig, Trewiru i księstwa Birkenfeld, aż do punktu, położonego w odległości 500 metrów na północy od wsi Furschweiler (szczyt Metzelbergu)
Na północnym wschodzie i na wschodzie:
od ostatniego punktu wyżej określonego do punktu, położonego w przybliżeniu o 3 km. 500 m. na wschód-północo-wschód od Saint-Wendel:
będzie ustalona linja na terenie, idącym na wschód od Furschweiler, na zachód od Roschberg, na wschód od punktów pomiarowych 418,329 (południowa strona Roschbergu), na zachód od Leitersweiler, na północny wschód od punktu pomiarowego 464, dalej, biegnąc ku południowi linją grzbietu górskiego aż do punktu zetknięcia się z granicami administracyjnemi okręgu (cercle) Kusel; stamtąd, ku południowi, granica okręgu Kusel, następnie granica okręgu Homburga w kierunku południowym-południowo-wschodnim aż do punktu, położonego w przybliżonej odległości 1,000 metrów na zachód od Dunzweiler; stamtąd do punktu, położonego w przybliżonej odległości 1 km. na południe od Hornbachu;
będzie ustalona linja na terenie, przechodzącym przez punkt pomiarowy 424 (w przybliżeniu 1,000 m. na południowy-wschód od Dunzweileru), przez punkt pomiarowy 363 (Fuchs-Berg), 322 (na południowy-zachód od Waldmohru), następnie na wschód od Jägersburgu i Erbachu, dalej, obejmując Homburg i przechodząc przez punkty pomiarowe 361 (2 km. 500 m. w przybliżeniu na wschód-północny-wschód od miasta), 342 (w przybliżeniu 2 km. na południowy-wschód od miasta), 357 (Schreiner-Berg), 356, 350 (1 km. 500 m. w przybliżeniu na południowy-wschód od Schwarzenbachu), przechodząc następnie na wschód od Einöd, do południowego-wschodu punktów pomiarowych 322 i 333, na 2 km. w przybliżeniu na wschód od Webenheimu, 2 kilometry na wschód od Mimbachu, okrążając wyniosłość terenu, przez który przechodzi droga z Mimbachu do Böckweileru, włączając pomienioną drogę do terytorjum Sarry, przechodząc na północ od skrzyżowania dwóch dróg, idących do Böckweileru i Altheimu i położonego w przybliżonej odległości 2 kilometrów na północ od Altheimu, następnie wyłączając Ringweilerhof i włączając punkt pomiarowy 322, spotykając się z granicą francuską w zakręcie, utworzonym w przybliżonej odległości 1 km. na południe od Hornbachu (ob. kartę w skali 1/100.000, załączoną do niniejszego Traktatu sub Nr. 2).
W 15 dni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu będzie powołana Komisja, składająca się z 5 członków, z których jednego zamianuje Francja, jednego Niemcy, trzech Rada Związku Narodów z grona obywateli innych Mocarstw, a to w celu ustalenia na miejscu linji granicznej, powyżej opisanej.
Co do tych części linji powyższej, która nie zbiega się z granicami administracyjnemi, Komisja starać się będzie o przybliżone wytknięcie szlaku, licząc się — w miarę możności — z miejscowemi interesami gospodarczemi i z istniejącemi granicami gmin.
Postanowienia Komisji, powzięte większością głosów, obowiązywać będą strony interesowane.
Niemcy zrzekają się rządów na terytorjum powyżej wyszczególnionem na rzecz Związku Narodów, działającego w tym wypadku w charakterze powierniczym.
Po upływie lat piętnastu od chwili, gdy Traktat niniejszy moc obowiązującą otrzyma, ludność pomienionego terytorjum będzie powołana do oświadczenia się za tem zwierzchnictwem, pod którem pozostawać zechce.
Przepisy, podług których nastąpi cesja kopalni w Zagłębiu Sarry, a również zarządzenia, mające zapewnić poszanowanie praw i dobrobyt ludności oraz sprawowanie władzy nad terytorjum i warunki wykonania powyżej przewidzianego plebiscytu, ustalone są w załączonym Aneksie. Aneks ten tworzy część nierozdzielną niniejszego Traktatu i Niemcy zgadzają się na jego przyjęcie.
Zgodnie z postanowieniami art. 45 — 50 niniejszego Traktatu przepisy, według których ma być dokonana przez Niemcy cesja kopalni Zagłębia Sarry na rzecz Francji, oraz zarządzenia, zapewniające poszanowanie prawa i dobrobyt mieszkańców, a również sprawowanie rządów na terytorjum i warunki, w których ludność będzie powołana do oświadczenia się za zwierzchnictwem, pod którem pozostawać zechce, ustalone zostały jak następuje:
Z chwilą, gdy Traktat niniejszy otrzyma moc obowiązującą, Państwo francuskie nabędzie całkowitą i bezwzględną własność wszystkich pokładów węgla, znajdujących się w granicach Zagłębia Sarry, wyszczególnionych w art. 48 pomienionego Traktatu.
Państwo francuskie będzie miało prawo eksploatowania lub nieeksploatowania powyższych kopalni, lub też ustąpienia ich na rzecz osób trzecich celem eksploatacji, bez potrzeby uzyskania uprzednio upoważnienia lub zachowania jakichkolwiek formalności.
Państwo francuskie zawsze będzie mogło żądać zastosowania niemieckich ustaw i regulaminów górniczych, wyszczególnionych poniżej, a to celem zapewnienia określenia swych praw.
Prawo własności Państwa francuskiego ściąga się do pokładów wolnych i jeszcze nie nadanych, jak również do pokładów już nadanych, niezależnie od tego, do kogo obecnie należą, bez odróżnienia własności Państwa pruskiego, Państwa bawarskiego, innych Państw lub ciał zbiorowych, spółek czy osób prywatnych, niezależnie od tego, czy są eksploatowane czy też nie, czy prawo eksploatacji, odrębne od praw do powierzchni, było nadane czy też nie było.
Co się tyczy kopalni eksploatowanych, przeniesienie własności na Państwo francuskie stosuje się do wszystkich przynależności powyższych kopalni, a mianowicie do ich urządzeń i przyrządów eksploatacji, znajdujących się zarówno na powierzchni, jakoteż pod ziemią, do przyrządów wydobywczych, fabryk przetwarzających węgiel na siłę elektryczną, koks i produkty wtórne, do warsztatów, dróg komunikacyjnych, przewodów elektrycznych, istalacji zbiorników i rozdziału wód, do terenów i budynków, jako to: biura, domy mieszkalne dyrektorów, urzędników i robotników, szkoły, szpitale i przychodnie lecznice, do składów i zapasów żywności wszelkiego rodzaju, do archiwów oraz planów i wogóle do tego wszystkiego, do czego właściciele lub ciągnący korzyści z kopalni posiadają prawo własności lub użytkowanie w celu eksploatowania kopalni i ich przynależności.
Przeniesienie własności stosuje się również do nieuiszczonych wierzytelności za produkty, dostarczone przed objęciem w posiadanie przez Państwo francuskie i po podpisaniu niniejszego Traktatu, a również do kaucji, złożonych przez klientelę; prawa klienteli będą zawarowane przez Państwo francuskie.
Państwo francuskie nabywa własność, zupełnie wolną od wszelkich długów i obciążeń. Nie będą wszakże uszczuplone prawa do pensji, przysługujących osobom wysłużonym lub niezdolnym do pracy, prawa, w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu już nabyte przez personel kopalni oraz ich przynależności, albo w toku nabycia będące. Wzamian za to Niemcy winne będą wypłacać Państwu francuskiemu matematyczne rezerwy rent, przysługujących wyżej wzmiankowanemu personelowi.
Wartość własności, w tym trybie na rzecz Państwa francuskiego ustąpione, określona będzie przez Komisję odszkodowań, przewidzianą w art. 233 Części VIII niniejszego Traktatu (Odszkodowania).
Wartość ta będzie zaliczona na dobro Niemiec w rachunku odszkodowań.
Do Niemiec należeć będzie odszkodowanie właścicieli lub osób zainteresowanych, kimkolwiek one będą.
Materjał i personel, konieczny do wywozu i przewozu produktów kopalni i ich przynależności, jak również do przewozu robotników i urzędników — będą dostarczone przez zarząd dróg żelaznych Zagłębia.
Nie będą czynione żadne przeszkody przy robotach dodatkowych na drogach żelaznych lub wodnych, jako to przy podwojeniu szyn, powiększeniu dworców, budowie warsztatów i ich przynależności — uznanych przez Państwo francuskie za konieczne celem zapewnienia wywozu i transportu wytwórczości kopalni i ich przynależności. W razie sporu podział kosztów poddany będzie przewodowi rozjemczemu.
Również będzie mogło Państwo francuskie urządzać wszelkie nowe sposoby komunikacji, które uzna za konieczne dla potrzeb eksploatacji, jako to: drogi, przewody elektryczne i połączenia telefoniczne.
Państwo francuskie będzie korzystało swobodnie i bez żadnych przeszkód z dróg komunikacyjnych, których będzie właścicielem, a w szczególności z tych, które łączą kopalnie i ich przynależności z drogami komunikacyjnemi, znajdującemi się na terytorjum francuskiem.
Państwo francuskie zawsze będzie mogło żądać zastosowania niemieckich ustaw i regulaminów górniczych, obowiązujących w d. 11 listopada 1918 r. (z zastrzeżeniem co do przepisów, wydanych wyłącznie ze względu na stan wojny), a to w celu nabycia terenów, które uzna za konieczne dla eksploatacji kopalni i ich przynależności.
Wynagrodzenie szkód na nieruchomościach z powodu eksploatacji wymienionych kopalni i ich przynależności będzie określone zgodnie z wyżej wyszczególnionemi niemieckiemi ustawami i regulaminami górniczemi.
Kopalnie i inne nieruchomości, które przeszły na własność Państwa francuskiego, nigdy nie będą mogły być przedmiotem zarządzeń, powodujących utratę, skup, wywłaszczenie lub rekwizycję czy jakiekolwiek inne zarządzenie, gwałcące prawa własności.
Personel i materjały, przeznaczone do eksploatacji tych kopalni lub ich przynależności, jak również produkty, wydobyte z tych kopalni lub wytworzone w przynależnościach kopalni, nigdy nie będą mogły być przedmiotem zarządzeń rekwizycyjnych.
Eksploatacja kopalni i ich przynależności, nabytych prawem własności przez Państwo francuskie, poddana będzie z zastrzeżeniami przepisów § 23, jak niżej, niemieckim ustawom i regulaminom, obowiązującym w dniu 11 listopada 1918 r. (z zastrzeżeniem co do przepisów, wydanych wyłącznie ze względu na stan wojny)
Zachowane będą również prawa robotników, istniejące w dniu 11 listopada 1918 r. na podstawie wyżej wymienionych ustaw i regulaminów niemieckich z zastrzeżeniem przepisów § 23.
Nie będą stawiane żadne przeszkody w przedmiocie sprowadzania do Zagłębia i używania robotników cudzoziemskich w kopalniach lub w ich przynależnościach. Robotnicy i urzędnicy narodowości francuskiej będą mogli należeć do francuskich związków zawodowych.
Udział kopalni i ich przynależności zarówno w budżecie miejscowym terytorjum Zagłębia Sarry, jako też w opłatach gminnych, będzie określony zgodnie ze słusznem obliczeniem stosunku między wartością kopalni, a całością bogactw Zagłębia, podlegających opodatkowaniu.
Państwo francuskie zawsze będzie mogło zakładać i utrzymywać — jako przynależność kopalni — szkoły początkowe i techniczne, przeznaczone dla personelu lub dla dzieci tegoż personelu; nauka będzie udzielana w języku francuskim, zgodnie z programami i przez nauczycieli według wyboru Państwa.
Również władne będzie zakładać i utrzymywać szpitale, lecznice przychodnie, domy i ogrody robotnicze oraz inne instytucje pomocy i współdziałania.
Państwo francuskie mieć będzie — według swego uznania — wolność zupełną przy podziale, wysyłaniu i ustalaniu cen sprzedażnych wytwórczości kopalni i ich przynależności.
Wszakże — jakąkolwiek będzie ogólna wytwórczość kopalni — zobowiązuje się Rząd francuski zadość czynić stale potrzebom spożycia miejscowego, przemysłowego i domowego w tym stosunku, jaki w roku 1913 zachodził pomiędzy spożyciem miejscowem a całkowitą wytwórczością Zagłębia Sarry.
Rząd terytorjum Zagłębia Sarry powierzony będzie Komisji, reprezentującej Związek Narodów. Komisja będzie miała siedzibę na terytorjum Zagłębia Sarry.
Komisja Rządowa w § 16 przewidziana składać się będzie z 5 członków, mianowanych przez Radę Związku Narodów. Jeden z nich będzie francuzem, drugi — nie francuz — winien zamieszkiwać na terytorjum Zagłębia Sarry i zeń pochodzić, trzej zaś pozostali będą obywatelami 3 państw, wyjąwszy Francję i Niemcy.
Członkowie Komisji Rządowej będą powołani na rok jeden, ich mandat może być ponowiony. Będą mogli być odwołani przez Radę Związku Narodów, która wyznaczy następców.
Rada Związku Narodów wyznaczy Prezesa Komisji Rządowej z grona członków tej Komisji na przeciąg roku jednego; jego pełnomocnictwa mogą być ponowione.
Do Prezesa należeć będą wykonawcze czynności Komisji.
Komisja Rządowa mieć będzie na terytorjum Zagłębia Sarry całą władzę rządową, która należała uprzednio do Rzeszy Niemieckiej, do Prus i do Bawarji, włączając prawo odwoływania i mianowania urzędników i tworzenia takich organów administracyjnych i przedstawicielskich, jakie uzna za konieczne.
Mieć będzie pełnię władzy w zakresie administracji oraz eksploatacji dróg żelaznych, kanałów i różnych urządzeń publicznych.
Postanowienia jej zapadać będą większością głosów.
Niemcy oddają do rozporządzenia Rządu Zagłębia Sarry wszelkie dokumenty urzędowe oraz archiwa, ściągające się do terytorjum Zagłębia Sarry lub do praw jego mieszkańców a znajdujące się bądź w posiadaniu Niemiec, bądź poszczególnego Państwa niemieckiego, bądź władzy miejscowej.
Do Komisji Rządowej należeć będzie opieka nad interesami mieszkańców terytorjum Zagłębia Sarry zagranicą — w takich warunkach i przy pomocy takich środków, jakie za właściwe uzna.
Komisja Rządowa mieć będzie zupełne prawo użytkowania własności, wyjąwszy kopalnie, należącej bądź z tytułu publicznego, bądź z tytułu prywatnego do Cesarskiego Rządu niemieckiego lub Rządu któregokolwiek Państwa niemieckiego na terytorjum Zagłębia Sarry.
Co się tyczy dróg żelaznych, dokonany będzie słuszny podział środków przewozowych przez Komisję mieszaną, w której będzie reprezentowania Komisja Rządowa terytorjum Zagłębia Sarry i niemieckie drogi żelazne.
Osoby, towary, statki, wagony, wozy i transporty pocztowe przy wjeździe i wyjeździe z Zagłębia Sarry korzystać będą ze wszelkich praw i udogodnień, ściągających się do tranzyta i przewozu a przewidzianych w postanowieniach Części XII niniejszego Traktatu (Porty, Drogi wodne i Drogi żelazne).
Ustawy i regulaminy, obowiązujące na terytorjum Zagłębia Sarry w dniu 11 listopada 1918 r. (z zastrzeżeniem co do przepisów, wydanych ze względu na stan wojny), będą obowiązywały nadal.
Jeśli ze względów zasadniczych lub w celu uzgodnienia tych praw i regulaminów z postanowieniami Traktatu niniejszego zajdzie potrzeba zmian, zmiany te będą uchwalone i wykonane przez Komisję Rządową po zasięgnięciu opinji wybranych przedstawicieli ludności w trybie, przez Komisję ustalonym.
Nie będzie mogła być powzięta bez zgody Państwa francuskiego żadna zmiana ustawowego sposobu eksploatacji, przewidzianego w § 12, chyba że zmiana ta będzie wynikiem ogólnego uporządkowania stosunków pracy, przyjętego przez Związek Narodów.
Przy ustalaniu warunków i godzin pracy dla mężczyzn, kobiet i dzieci, winna Komisja Rządowa wziąć pod uwagę życzenia miejscowych organizacji pracowniczych, jak również zasady, przyjęte przez Związek Narodów.
Przepisy Traktatu niniejszego, z zastrzeżeniem postanowień § 4, nie naruszają praw mieszkańców Zagłębia Sarry w przedmiocie ubezpieczeń i rent, niezależnie od tego, czy prawa te są już nabyte lub są w toku nabycia w chwili uzyskania mocy obowiązującej przez niniejszy Traktat, czy są w związku z jakimkolwiek niemieckim systemem ubezpieczeń, czy też dotyczą jakichkolwiek rent.
Utrzymane będą Trybunały cywilne i karne, istniejące na terytorjum Zagłębia Sarry.
Komisja Rządowa ustanowi Izbę cywilną i karną, do której iść będą odwołania od wyroków Trybunałów wyżej wymienionych i która wyrokować będzie w przedmiotach, do Trybunałów tych nie należących.
Komisja Rządowa wyda regulamin w przedmiocie organizacji i kompetencji Izby powyższej.
Wyrokowanie odbywać się będzie w imieniu Komisji Rządowej.
Jedynie Komisja Rządowa posiadać będzie władzę pobierania opłat i podatków w granicach terytorjum Zagłębia Sarry.
Opłaty i podatki obracane będą wyłącznie na potrzeby terytorjum.
O ile okoliczności pozwolą, utrzymany będzie system fiskalny, istniejący w dniu 11 listopada 1918 r.; prócz ceł żadna inna opłata nie będzie mogła być wprowadzoną bez zasięgnięcia uprzedniej opinji wybranych przedstawicieli ludności.
Postanowienia niniejsze w niczem nie naruszają dotychczasowej przynależności mieszkańców terytorjum Zagłębia Sarry.
Kto zechce uzyskać inną przynależność, nie dozna w tem żadnej przeszkody; rozumie się, że w wypadku podobnym nowa przynależność nabyta będzie z wyłączeniem wszelkiej innej.
Ludność zachowa pod kontrolą Komisji Rządowej swe zgromadzenia lokalne, swe wolności religijne, swe szkoły, swój język.
Ci mieszkańcy terytorjum Zagłębia Sarry, którzy zechcieliby terytorjum to opuścić, korzystać będą z wszelkich ułatwień celem zachowania swej własności nieruchomej lub celem jej sprzedaży po słusznych cenach; będą mogli zabrać swe ruchomości bez wszelkich opłat.
Na terytorjum Zagłębia Sarry nie będzie ani obowiązkowej ani ochotniczej służby wojskowej; budowa fortyfikacji jest wzbroniona.
Zorganizowana będzie jedynie żandarmerja lokalna celem utrzymania porządku.
Komisja Rządowa powinna we wszelkich okolicznościach zapewnić bezpieczeństwo osób i mienia na terytorjum Zagłębia Sarry.
Terytorjum Zagłębia Sarry, w granicach określonych przez artykuł 48 niniejszego Traktatu, podlega francuskiemu systematowi celnemu. Dochody z ceł na towary, przeznaczone dla spożycia miejscowego, będą szły na rzecz budżetu powyższego terytorjum, po potrąceniu wszystkich kosztów poboru.
Produkty metalurgiczne lub węgiel, wywożony z tego terytorjum do Niemiec, jak również wywóz niemiecki, przeznaczony dla przemysłu terytorjum Zagłębia Sarry, nie będzie podlegał żadnym opłatom wywozowym.
Surowce lub fabrykaty, pochodzące z Zagłębia, wolne będą przy tranzycie przez terytorjum niemieckie od wszelkich opłat celnych. To samo dotyczy wytworów niemieckich przy tranzycie przez terytorjum Zagłębia.
W przeciągu lat pięciu od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, produkty, pochodzące i przybywające z Zagłębia, korzystać będą z wolności wwozu do Niemiec; w tym samym czasie wolny będzie od opłat celnych przywóz z Niemiec do Zagłębia artykułów, przeznaczonych na spożycie miejscowe.
W przeciągu tych lat pięciu Rząd francuski zastrzega sobie ograniczenie ilości dopuszczanych do Francji artykułów, przybywających z Zagłębia i zawierających wolne od cła surowce lub półfabrykaty, przychodzące wolno z Niemiec, do przeciętnej rocznej wysokości wwozu do Alzacji i Lotaryngji oraz do Francji w latach 1911 — 1913, określonej na podstawie wiadomości i dokumentów statystyki urzędowej.
Moneta francuska obiegać będzie bez zakazów i ograniczeń na terytorjum Zagłębia Sarry.
Państwo francuskie posiadać będzie prawo posługiwania się monetą francuską przy wszystkich zakupach lub wypłatach i przy wszystkich swych umowach, dotyczących eksploatacji kopalni lub ich przynależności.
Komisja Rządowa będzie miała prawo rozstrzygania wszelkich kwestji, które mogą wyniknąć przy tłomaczeniu powyższych postanowień.
Francja i Niemcy zgadzają się każdy spór, polegający na różnicy tłomaczenia powyższych postanowień, poddać na rozpatrzenie Komisji Rządowej; postanowienia, powzięte większością głosów, będą obowiązywały oba kraje.
Po upływie lat 15 od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu ludność terytorjum Zagłębia Sarry będzie powołana do wypowiedzenia swej woli w sposób następujący:
Zarządzone będzie głosowanie gminami lub okręgami co do trzech alternatyw: a) utrzymanie stanu, zaprowadzonego przez niniejszy Traktat i niniejszy Aneks; b) połączenie z Francją; c) połączenie z Niemcami.
Prawo głosu będą miały, bez różnicy płci, wszystkie osoby, które w chwili głosowanie posiadają powyżej lat 20 i zamieszkują na terytorjum w dniu podpisania Traktatu.
Pozatem zasady, tryb i czas głosowania ustalone będą przez Radę Związku Narodów, przy zabezpieczeniu wolności, tajemnicy i rzetelności głosowania.
Związek Narodów zadecyduje, komu będzie oddane zwierzchnictwo nad terytorjum, licząc się z życzeniem, wypowiedzianem przez głosowanie ludności:
a) W wypadku, gdy Związek Narodów postanowi dla całości lub części terytorjum zastosowanie porządków, ustalonych przez Traktat i Aneks niniejszy, Niemcy zobowiązują się bezzwłocznie zrzec się swego zwierzchnictwa na rzecz Związku Narodów, w zakresie jaki Związek uzna za konieczny; Związek poweźmie wówczas właściwe środki celem zaprowadzenia porządków, ostatecznie ustalonych zgodnie z trwałymi interesami terytorjum oraz z interesem ogólnym;
b) W wypadku, gdy Związek Narodów postanowi dla całości lub części terytorjum połączenie z Francją, Niemcy zobowiązują się, w wykonaniu uchwały Związku Narodów, bezzwłocznie ustąpić na rzecz Francji wszystkie swe prawa i tytuły do terytorjum, określonego przez Związek Narodów;
c) W wypadku, gdy Związek Narodów postanowi dla całości lub części terytorjum połączenie z Niemcami, Związek Narodów znów przywróci Niemcom rządy nad terytorjum, określonem przez Związek Narodów.
W wypadku, gdy Związek Narodów postanowi przyłączenie do Niemiec całości lub części terytorjum Zagłębia Sarry, Niemcy skupią ryczałtem prawa własności Francji do kopalni w tej części terytorjum za cenę płatną w złocie. Cenę określą trzej biegli większością głosów; jeden będzie mianowany przez Niemcy drugi przez Francję, trzeci zaś przez Związek Narodów; ostatni nie będzie ani francuzem, ani niemcem.
Obowiązek Niemiec dokonania wypłaty będzie wzięty pod rozwagę przez Komisję odszkodowań i w tym celu Niemcy będą mogły zaofiarować pierwszą hypotekę na swym kapitale lub na swych dochodach wszelkiego rodzaju, które zaakceptuje Komisja odszkodowań.
Jeżeli jednak Niemcy nie dokonają wypłaty w rok po terminie, w którym powinna ona była nastąpić, to Komisja odszkodowań obmyśli na to środki w duchu instrukcji, otrzymanych od Związku Narodów i, jeżeli to będzie konieczne, zlikwiduje część pomienionych kopalni.
Jeżeli wskutek skupu, przewidzianego w § 36, własność kopalni lub ich części będzie przeniesiona na Niemcy, to Państwo i obywatele francuscy będą mieli prawo kupna ilości węgla Zagłębia, uzasadnionej w tym czasie potrzebami spożycia przemysłowego i domowego. Słuszny układ, ustalony we właściwym czasie przez Związek Narodów, określi ilość węgla, jego cenę, jak również czas trwania umowy.
Rozumie się, że Francja i Niemcy w drodze osobnego porozumienia, zawartego przed upływem terminu, ustalonego dla uiszczenia ceny skupu, będą mogły uchylić postanowienia §§ 36 i 37.
Rada Związku Narodów podejmie zarządzenia konieczne celem organizacji porządku rzeczy, wprowadzić się mającego po uprawomocnieniu się postanowień Związku Narodów, przewidzianych w § 35. Te postanowienia obejmować będą słuszny podział wszelkich zobowiązań, ciążących na Rządzie Zagłębia Sarry z powodu zaciągnięcia przez Komisję pożyczek lub jakiegokolwiek innego zarządzenia.
Z chwilą, gdy nowy porządek rzeczy otrzyma moc obowiązującą, ustają pełnomocnictwa Komisji Rządowej, wyjąwszy wypadek, w § 35 a) przewidziany.
W sprawach, przez Aneks niniejszy przewidzianych, postanowienia Rady Związku Narodów zapadają większością głosów.
WYSOKIE UKŁADAJĄCE SIĘ STRONY, uznając obowiązek moralny naprawienia krzywdy, wyrządzonej przez Niemcy w r. 1871 zarówno prawom Francji, jak i woli ludności Alzacji i Lotaryngji, którą oddzielono od Ojczyzny mimo uroczystego protestu ich przedstawicieli na Zgromadzeniu w Bordeaux.
zgadzają się na następujące artykuły:
Terytorja, odstąpione Niemcom na podstawie Preliminarzy Pokoju, podpisanych w Wersalu 26 lutego r. 1871. i Traktatu frankfurckiego z 10 maja 1871 roku, przywraca się pod zwierzchnictwo francuskie od dnia zawieszenia broni z 11 listopada r. 1918.
Postanowienia Traktatów, ustalających granicę z przed r. 1871, odzyskują moc obowiązującą.
Rząd niemiecki odda niezwłocznie Rządowi francuskiemu archiwa, regestry, plany, tytuły i dokumenty wszelkiego rodzaju, dotyczące cywilnej, wojskowej, finansowej, sądowej lub innej administracji terytorjów, przywróconych pod zwierzchnictwo francuskie. Jeżeli niektóre z tych dokumentów, archiwów, regestrów, tytułów albo planów zostały przeniesione na inne miejsce, Rząd niemiecki zwróci je na żądanie Rządu francuskiego.
Osobne Konwencje między Francją a Niemcami uregulują interesy mieszkańców terytorjów, wskazanych w artykule 51, zwłaszcza co się tyczy ich praw cywilnych, ich handlu i wykonywania przez nich zawodu: przytem rozumie się, że Niemcy zobowiązują się już obecnie uznać i przyjąć zasady, ustalone w załączonym tutaj Aneksie, dotyczące obywatelstwa mieszkańców lub osób urodzonych na wspomnianych terytorjach, nie rościć sobie prawa w żadnej chwili ani na żadnem miejscu jako do obywateli niemieckich do tych, którzy będą uznani z jakiegokolwiek tytułu za Francuzów, przyjąć wszystkich innych na swoje terytorjum i zastosować się co do dóbr obywateli niemieckich na terytorjach, wskazanych w artykule 51, do postanowień artykułu 297 i Aneksu Działu IV Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.
Ci z obywateli niemieckich, którzy bez uzyskania obywatelstwa francuskiego dostaną od Rządu francuskiego pozwolenie przebywania na wspomnianych terytorjach, nie będą poddani postanowieniom pomienionego artykułu.
Osoby, które odzyskały obywatelstwo francuskie na podstawie 1-go paragrafu załączonego Aneksu, będą uważane za Alzatczyków i Lotaryńczyków, gdy chodzić będzie o wykonanie postanowień niniejszego Działu.
Osoby, wskazane w paragrafie 2-gim wspomnianego Aneksu, uważane będą od dnia, w którym się zgłosiły o obywatelstwo francuskie, za Alzatczyków i Lotaryńczyków, ze skutkiem działającym wstecz do 11 listopada 1918 r. Dla tych, których żądanie zostanie odrzucone, dobrodziejstwo skończy się z dniem odmowy.
Za Alzatczyków i Lotaryńczyków będzie się również uważało osoby prawne, którym ten charakter będzie przyznany czy to przez władze administracyjne francuskie, czy też przez orzeczenie sądowe.
Terytorja, wskazane w artykule 51, powrócą do Francji wolne od wszelkich długów publicznych, w warunkach przewidzianych przez artykuł 255 Część IX (Przepisy finansowe) niniejszego Traktatu.
Zgodnie z postanowieniami artykułu 256 Części IX (Przepisy finansowe) niniejszego Traktatu, Francja wejdzie w posiadanie wszystkich dóbr i posiadłości Rzeszy lub Państw niemieckich, położonych na terytorjach wskazanych w artykule 51, bez obowiązku jakiejkolwiek zapłaty lub zakredytowania z tego tytułu któremukolwiek z państw odstępujących.
To postanowienie dotyczy wszystkich dóbr ruchomych lub nieruchomych majątku państwowego, publicznego lub prywatnego, łącznie z prawami wszelkiego rodzaju, które należały do Rzeszy lub Państw niemieckich lub do ich części administracyjnych.
Dobra Korony i dobra prywatne byłego cesarza lub byłych władców niemieckich będą zrównane z dobrami państwowego majątku publicznego.
Niemcom nie będzie wolno powziąć żadnego postanowienia, zmierzającego przez ostemplowanie lub jakie inne środki ustawowe lub administracyjne, któreby nie stosowały się również do reszty ich terytorjów, do nadwyrężenia wartości ustawowej i mocy zwalniania od zobowiązań znaków pieniężnych lub monet niemieckich, mających kurs ustawowy w chwili podpisania obecnego Traktatu i znajdujących się we wspomnianej chwili w posiadaniu Rządu francuskiego.
Osobna konwencja ustali warunki zwrotu w markach wyjątkowych wydatków wojennych, naprzód wypłaconych w ciągu wojny przez Alzację i Lotaryngję albo przez publiczne ciała zbiorowe Alzacji i Lotaryngji na rachunek Rzeszy według ustawodawstwa niemieckiego, jako to: zasiłków dla rodzin osób zmobilizowanych, rekwizycji, kwaterunku wojsk, pomocy dla ewakuowanych.
Przy ustaleniu wysokości tych sum odliczy się Niemcom część, którą Alzacja i Lotaryngja byłyby się przyczyniły wobec Rzeszy do wydatków wynikających z takich zwrotów, obliczając ten udział według części stosunkowej dochodów Rzeszy, która wpłynęła z Alzacji i Lotaryngji w r. 1913.
Państwo francuskie będzie pobierało na swój własny rachunek wszelkiego rodzaju podatki, pobory i opłaty Rzeszy, mające być ściągane na terytorjach wskazanych w artykule 51 i nie pokryte w dniu zawieszenia broni z 11 listopada 1918 r.
Rząd niemiecki przywróci niezwłocznie Alzatczyków i Lotaryńczyków (osoby fizyczne, prawne i zakłady publiczne) w posiadanie wszystkich dóbr, praw i udziałów, które do nich należały w dniu 11 listopada 1918 r., o ile będą się znajdowały na terytorjum niemieckiem.
Rząd niemiecki zobowiązuje się przeprowadzać w dalszym ciągu i ukończyć bez opóźnienia wykonanie przepisów finansowych, dotyczących Alzacji i Lotaryngji, przewidzianych w różnych konwencjach zawieszenia broni.
Rząd niemiecki zobowiązuje się ponosić ciężar wszystkich płac cywilnych i wojskowych, nabytych w Alzacji i Lotaryngji do dnia 11 listopada 1918 r., które obciążały budżet Rzeszy niemieckiej.
Rząd niemiecki corocznie dostarczy funduszów, potrzebnych dla wypłaty we frankach, według przeciętnego kursu wymiany danego roku, tych sum, do których osoby przebywające w Alzacji i Lotaryngji byłyby miały prawo w markach, gdyby Alzacja-Lotaryngja była pozostała pod władzą niemiecką.
Pod względem zobowiązania, przyjętego przez Niemcy w Części VIII (Odszkodowania) niniejszego Traktatu co do dania kompensaty za szkody, wyrządzone pod formą grzywien ludności cywilnej krajów sprzymierzonych i stowarzyszonych, mieszkańcy terytorjów wskazanych w artykule 51 będą zrównani ze wspomnianą ludnością.
Zasady dotyczące zarządu Renu i Mozelli zostały ustalone w Części XII (Porty, Drogi wodne i Drogi żelazne) niniejszego Traktatu.
W przeciągu trzech tygodni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu port w Strasburgu i port w Kehl będą urządzone, na okres siedmiu lat, jako jednolity organizm z punktu widzenia eksploatacji.
Administrację tego jednolitego organizmu będzie sprawował dyrektor, mianowany przez Komisję centralną Renu, która go też będzie mogła odwołać.
Ten dyrektor będzie musiał być obywatelem francuskim. Będzie on poddany kontroli Komisji centralnej Renu i będzie miał siedzibę w Strasburgu.
Ustanowi się w obu portach strefy wolne, zgodnie z Częścią XII (Porty, Drogi wodne i Drogi żelazne) niniejszego Traktatu.
Osobna Konwencja między Francją a Niemcami, która będzie przedłożona do aprobaty Komisji centralnej Renu, określi szczegóły tej organizacji, zwłaszcza pod względem finansowym.
Rozumie się, że w myśl niniejszego artykułu port w Kehl będzie obejmował całość obszaru potrzebnego dla ruchu portowego i obsługujących go pociągów, łącznie z basenami, wybrzeżami i drogami żelaznemi, nasypami ziemnemi, żórawiami, halami nabrzeżnemi i składowemi, sąsiekami, elewatorami i pracowniami hydro-elektrycznemi, stanowiącemi urządzenia portowe.
Rząd niemiecki zobowiązuje się zarządzić wszystko, co od niego będzie wymagane, aby zapewnić, w możliwie najlepszych warunkach, zestawienia i przesuwania pociągów, jadących do Kehl lub przybywających stamtąd, czy to na prawym czy też na lewym brzegu Renu. Wszystkie prawa i posiadłości osób prywatnych będą zabezpieczone. W szczególności administracja portów powstrzyma się od wszelkiego zarządzenia, mogącego szkodzić prawom własności kolei francuskich lub badeńskich.
Równość traktowania pod względem handlowym będzie zapewniona w obu portach obywatelom, okrętom i towarom wszelkiej przynależności państwowej.
W razie gdyby po upływie szóstego roku Francja uważała, że stan robót nad ulepszeniem portu w Strasburgu czyni koniecznem przedłużenie tego przejściowego zarządu, będzie mogła żądać jego przedłużenia od Komisji centralnej Renu, która będzie je mogła przyznać na okres, nie przekraczający trzech lat.
Podczas całego okresu takiego przedłużenia, strefy wolne, wyżej przewidziane, będą utrzymane.
Zanim Komisja centralna Renu zamianuje pierwszego dyrektora, dyrektor tymczasowy, który będzie musiał być obywatelem francuskim, będzie mógł być wyznaczony przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone na powyższych warunkach.
We wszystkich kwestjach, wynikających z niniejszego artykułu, Komisja Centralna Renu będzie rozstrzygała większością głosów.
Mosty kolejowe i inne, istniejące obecnie w granicach Alzacji i Lotaryngji na Renie, będą we wszystkich swych częściach i na całej swej długości własnością Państwa francuskiego, które zapewni ich utrzymanie.
Rząd francuski wchodzi we wszystkie prawa Rzeszy niemieckiej do wszystkich linji kolejowych, zarządzanych przez administrację kolejową Rzeszy i będących obecnie w użytkowaniu lub w budowie.
To samo będzie się stosowało do praw Rzeszy względem koncesji na koleje i tramwaje, znajdujące się na terytorjach, wskazanych w artykule 51.
To wejście w prawa nie obciąży Państwa francuskiego żadną zapłatą.
Dworce graniczne będą oznaczone przez późniejsze porozumienie, przyczem zastrzega się zgóry, że na granicy Renu będą one, położone na jego prawym brzegu.
Zgodnie z postanowieniami artykułu 268 Rozdziału I Działu I Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu podczas okresu pięcioletniego od dnia uzyskania mocy obowiązującej przez niniejszy Traktat produkty naturalne lub wyroby, pochodzące i przybywające z terytorjów wskazanych w artykule 51, będą przy wejściu na obszar celny niemiecki wolne od wszystkich ceł.
Rząd francuski zastrzega sobie coroczne oznaczanie przez dekret notyfikowany Rządowi niemieckiemu jakości i ilości produktów naturalnych lub wyrobów, które będą korzystały z tej wolności.
Ilości każdego produktu naturalnego lub wyrobu, które w ten sposób będą mogły być posyłane rocznie do Niemiec, nie będą mogły przekraczać przeciętnej rocznej ilości, wysyłanej w latach 1911 do 1913.
Nadto podczas wspomnianego okresu pięcioletniego Rząd niemiecki zobowiązuje się wypuszczać swobodnie z Niemiec i wpuszczać z powrotem do Niemiec, wolne od wszelkich ceł lub innych ciężarów, nie wyjmując podatków wewnętrznych, nici, tkaniny i inne materjały lub wyroby tkackie wszelkiego rodzaju i w każdym stanie, wysyłane z Niemiec do terytorjów wskazanych w artykule 51, aby tam mogły podledz czynnościom wszelkiego rodzaju wykończenia, jako to bielenia, farbowania, drukowania, merceryzacji, gazowania, skręcania i apretury.
Podczas okresu dziesięcioletniego od dnia uprawomocnienia się niniejszego Traktatu centralne elektrownie, znajdujące się na terytorjum niemieckiem, które przedtem dostarczały prądu elektrycznego terytorjom, wskazanym w artykule 51, albo jakiemukolwiek zakładowi, którego eksploatacja przechodzi ostatecznie lub tymczasowo od Niemiec do Francji, będą zobowiązane dostarczać go w dalszym ciągu aż do wysokości spożycia, odpowiadającego koncesjom i umowom, jakie były w biegu 11 listopada 1918 r.
Tę dostawę uskuteczniać się będzie stosownie do kontraktów, będących w mocy i według taryfy, która nie może być wyższą od tej, jaką płacą wspomnianym zakładom obywatele niemieccy.
Rozumie się, że Rząd francuski zachowuje prawo zakazywania w przyszłości, na terytorjach wspomnianych w artykule 51 wszelkiego nowego udziału niemieckiego:
1° w dzierżeniu lub użytkowaniu majątku publicznego i służb publicznych, jako to: kolei, dróg spławnych, wodociągów, gazowni, elektrowni i innych.
2° we własności kopalni i kamieniołomów wszelkiego rodzaju i związanych z niemi przedsiębiorstwach.
3° wreszcie w zakładach metalurgicznych, nawet gdyby ich użytkowanie nie było związane z jakąkolwiek kopalnią.
O ile chodzi o terytorja wskazane w artykule 51, Niemcy zrzekają się za siebie i swych obywateli korzystania od dnia 11 listopada 1918 roku z postanowień ustawy z 25 maja 1910 r., dotyczących handlu solą potasową i wogóle wszelkich postanowień, przewidujących interwencję organizacji niemieckich w eksploatacji kopalni potasowych. Zrzekają się również za siebie i za swych obywateli korzystania z jakichkolwiek umów, postanowień lub ustaw, przyznających im korzyści co do innych produktów wspomnianych terytorjów.
Uregulowanie spraw, dotyczących długów zaciągniętych przed dniem 11 listopada 1918 r. między Rzeszą i Państwami niemieckiemi lub ich obywatelami, zamieszkałemi w Niemczech z jednej strony, a Alzatczykami i Lotaryńczykami, zamieszkałymi w Alzacji i Lotaryngji z drugiej strony, będzie uskutecznione zgodnie z postanowieniami Działu III Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, z tem zastrzeżeniem, że wyrażenie „przed wojną” ma być zastąpione wyrażeniem „przed dniem 11 listopada 1918 r.”. Kursem wymiany, mającym zastosowanie przy tem uregulowaniu, będzie przeciętny kurs notowany na giełdzie genewskiej podczas miesiąca, poprzedzającego dzień 11 listopada 1918 r.
Na terytorjum, wskazanem w artykule 51, dla uregulowania wspomnianych długów w warunkach przewidzianych w Dziale III Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, będzie można ustanowić osobny urząd kontroli i kompensaty, przyczem się rozumie, że ten urząd będzie uważany za „urząd centralny” w myśl I-go paragrafu Aneksu do wspomnianego Działu.
Dobra, prawa i udziały prywatne Alzatczyków i Lotaryńczyków w Niemczech będą uregulowane przez postanowienia Działu IV Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.
Rząd francuski zastrzega sobie prawo zatrzymania i zlikwidowania wszystkich dóbr, praw i udziałów, jakie posiadali w dniu 11 listopada 1918 r. obywatele niemieccy albo spółki, kontrolowane przez Niemcy, na terytorjach wskazanych w artykule 51, w warunkach ustalonych wyżej w ostatnim ustępie artykułu 53.
Niemcy odszkodują bezpośrednio swych obywateli, wywłaszczonych przez wspomniane likwidacje.
Przydział wyniku tych likwidacji będzie uregulowany zgodnie z postanowieniami Działów III i IV Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.
Jako wyjątek od postanowień Działu V Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, będą utrzymane wszelkie umowy, zawarte przed datą ogłoszenia w Alzacji i Lotaryngji dekretu francuskiego z dnia 30 listopada 1918 r. między Alzatczykami i Lotaryńczykami (osobami fizycznemi i prawnemi) lub innemi osobami, przebywającemi w Alzacji i Lotaryngji, z jednej strony, a Rzeszą lub Państwami niemieckiemi lub ich obywatelami, zamieszkałymi w Niemczech, z drugiej strony, o ile wykonanie zostało zawieszone przez zawieszenie broni lub przez późniejsze ustawodawstwo francuskie.
Będą jednakże unieważnione umowy, których rozwiązanie Rząd francuski, w interesie ogólnym, zanotyfikuje Niemcom w przeciągu sześciu miesięcy od dnia uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej, wyjąwszy długi i inne zobowiązania pieniężne, wynikające z wykonania przed dniem 11 listopada 1918 r. jakiegoś aktu lub wypłaty, przewidzianej w tych umowach.
Jeżeli to unieważnienie pociąga za sobą dla jednej ze stron znaczne straty, to strona poszkodowana otrzyma słuszne odszkodowanie, obliczone wyłącznie na podstawie zaangażowanego kapitału, bez względu natomiast na brak zysku.
Co do przedawnień, ograniczeń i unieważnień w Alzacji i Lotaryngji będą miały zastosowanie postanowienia artykułów 300 i 301 Działu V Części X (Przepisy ekonomiczne), z tem zastrzeżeniem, że wyrażenie „początek wojny” winno być zastąpione wyrażeniem „11 listopada 1918 r.” i że wyrażenie „czas trwania wojny” winno być zastąpione wyrażeniem: „okres od 11 listopada 1918 r. do uprawomocnienia się niniejszego Traktatu”.
Sprawy, dotyczące praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej Alzatczyków i Lotaryńczyków, będą uregulowane zgodnie z postanowieniami ogólnemi Działu VII Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, przyczem się rozumie, że Alzatczycy i Lotaryńczycy, którzy posiadają tytuły prawne tego rodzaju według ustawodawstwa niemieckiego, zachowują pełny i całkowity użytek tych praw na terytorjum niemieckiem.
Państwo niemieckie zobowiązuje się wypłacić Rządowi francuskiemu tę część wszystkich rezerw nagromadzonych przez Rzeszę lub przez zależne od niej organizacje publiczne lub prywatne z racji ubezpieczeń od wypadków niezdolności do pracy i starości, która przypadałaby Kasie ubezpieczeń od wypadków niezdolności do pracy i na starość w Strasburgu.
To samo stosuje się do kapitałów i rezerw w Niemczech, przypadających prawnie innym Kasom ubezpieczeń społecznych, Kasom emerytur górniczych, Kasie kolei alzacko-lotaryńskich, innym organizacjom emerytalnym, ustanowionym na korzyść personelu administracji i zakładów publicznych, czynnych w Alzacji i Lotaryngji, jak również co do kapitałów i rezerw, które jest winna Kasa ubezpieczeń urzędników prywatnych w Berlinie z powodu zobowiązań, zaciągniętych na korzyść ubezpieczonych z tej kategorji, przebywających w Alzacji i Lotaryngji.
Osobna konwencja ustali warunki i sposoby tych przekazów.
W sprawie wykonywania sądowych wyroków, odwołań i dochodzeń następujące zasady będą miały zastosowanie:
1° Wszelkie wyroki, wydane w sprawach cywilnych i handlowych od 3 sierpnia 1914 r. przez trybunały Alzacji i Lotaryngji pomiędzy Alzatczykami i Lotaryńczykami lub między Alzatczykami i Lotaryńczykami a obcymi lub pomiędzy obcymi, o ile przed dniem 11 listopada 1918 r. uzyskały moc rzeczy osądzonej, będą uważane za ostateczne i ulegające wykonaniu z samego prawa.
Jeśli wyrok został wydany między Alzatczykami i Lotaryńczykami a Niemcami lub między Alzatczykami i Lotaryńczykami a poddanymi Mocarstw sprzymierzonych z Niemcami, wyrok będzie mógł być wykonany dopiero po exequatur, orzeczonem przez odpowiedni nowy trybunał zwróconego terytorjum, wskazanego w artykule 51.
2° Wszelkie wyroki, wydane od 3 sierpnia 1914 r. przeciwko Alzatczykom i Lotaryńczykom za zbrodnie lub przestępstwa polityczne przez władze sądowe niemieckie, uważa się za nieważne.
3° Wszelkie wyroki, wydane po dniu 11 listopada 1918 r. przez Trybunał Rzeszy w Lipsku na podstawie odwołań wniesionych przeciwko orzeczeniom władz sądowych Alzacji i Lotaryngji, będą uważane za nieważne i niebyłe, i mają być odesłane. Akty spraw, które były przedmiotem wyroków, w ten sposób wydanych, odeśle się do właściwych władz sądowych dla Alzacji i Lotaryngji.
Wszelkie odwołania, wniesione przed Trybunał Rzeszy przeciwko decyzjom sądów Alzacji i Lotaryngji, zostaną zawieszone. Akty będą zwrócone w powyżej podanych warunkach, celem ich bezzwłocznego przeniesienia do Sądu kasacyjnego francuskiego, który będzie kompetentny do wydania wyroku.
4° Wszelkie dochodzenia sądowe w Alzacji i Lotaryngji za przestępstwa, popełnione w okresie między dniem 11 listopada 1918 r. a chwilą uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej, będą przeprowadzone zgodnie z ustawami niemieckiemi, wyjąwszy wypadek, gdyby je zmieniły lub zastąpiły akty prawnie ogłoszone na miejscu przez władze francuskie.
5° Wszelkie inne kwestje co do kompetencji, postępowania lub administracji sądowej zostaną uregulowane przez osobną konwencję między Francją a Niemcami.
Postanowienia dodatkowe, dotyczące obywatelstwa, niżej dołączone, będą uważane jako mające tę samą moc i wartość, co postanowienia niniejszego Działu.
Wszelkie inne kwestje, dotyczące Alzacji i Lotaryngji, któreby nie były uregulowane przez niniejszy Dział i jego Aneks, ani też przez postanowienia ogólne niniejszego Traktatu, będą przedmiotem późniejszych konwencji między Francją i Niemcami.
Od dnia 11 listopada 1918 r. odzyskują z samego prawa obywatelstwo francuskie:
1° Osoby, które utraciły obywatelstwo francuskie przez zastosowanie Traktatu francusko-niemieckiego z 10 maja 1871 r. i nie uzyskały od tego czasu innego obywatelstwa aniżeli niemieckie.
2° Potomkowie prawi lub naturalni osób wskazanych w paragrafie poprzednim, z wyjątkiem tych, którzy mają wśród przodków swoich w linji ojcowskiej Niemca, osiedlonego w Alzacji i Lotaryngji po dniu 15 lipca 1870 r..
3° Każda jednostka urodzona w Alzacji i Lotaryngji z rodziców nieznanych lub których obywatelstwo jest nieznane.
W ciągu roku od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu będą mogły zgłosić się o obywatelstwo francuskie osoby, należące do jednej z następujących kategorji:
1° Każda osoba, której nie przywrócono obywatelstwa francuskiego według brzmienia paragrafu 1, mająca między przodkami swymi Francuza lub Francuzkę, który(a) utracił(a) obywatelstwo francuskie w warunkach przewidzianych we wspomnianym paragrafie;
2° Każdy obcy, nie będący obywatelem jednego z Państw niemieckich, który uzyskał indygenat alzacko-lotaryński przed dniem 3 sierpnia 1914 r.;
3° Każdy Niemiec stale zamieszkały w Alzacji i Lotaryngji, jeśli tam stale zamieszkał przed dniem 15 lipca 1870 r. lub jeśli jeden z jego przodków stale w tym dniu zamieszkiwał w Alzacji i Lotaryngji;
4° Każdy Niemiec urodzony lub stale zamieszkały w Alzacji i Lotaryngji, który służył w szeregach armji sprzymierzonych lub stowarzyszonych podczas wojny obecnej, jako też i jego potomkowie;
5° Każda osoba urodzona w Alzacji i Lotaryngji przed dniem 10 maja 1871 r. z rodziców obcych, jako też i jej potomkowie;
6° Współmałżonek osoby, która bądź to odzyskała obywatelstwo francuskie na podstawie paragrafu 1-go, bądź też zgłosiła się po nie i uzyskała je według brzmienia poprzednich postanowień.
Przedstawiciel prawny osoby niepełnoletniej wykonywa w jej imieniu prawo zgłoszenia się o obywatelstwo francuskie, a jeśli to prawo nie zostało wykonane, osoba niepełnoletnia będzie mogła zgłosić się o obywatelstwo francuskie w ciągu roku po dojściu do pełnoletności. Zgłoszenie się o obywatelstwo francuskie będzie mogło być przedmiotem indywidualnej decyzji odmownej władzy francuskiej, wyjąwszy wypadek wspomniany pod numerem 6 niniejszego paragrafu.
Z zastrzeżeniem postanowień paragrafu 2, Niemcy urodzeni lub stale zamieszkali w Alzacji i Lotaryngji, nawet jeśli mają indygenat alzacko-lotaryński, nie uzyskują obywatelstwa francuskiego wskutek powrotu Alzacji i Lotaryngji do Francji.
Będą mogli otrzymać to obywatelstwo tylko drogą naturalizacji pod warunkiem, że stale zamieszkali w Alzacji i Lotaryngji przed dniem 3 sierpnia 1914 r. i że wykażą zamieszkiwanie nieprzerwane na terytorjum przywróconym przez trzy lata licząc od 11 listopada r. 1918.
Francja obejmie nad nimi opiekę dyplomatyczną i konsularną od chwili, w której zażądali naturalizacji francuskiej.
Rząd francuski określił sposoby, według których będzie się stwierdzało odzyskanie obywatelstwa francuskiego na mocy prawa, i warunki, w jakich się będzie rozstrzygało zgłoszenia o obywatelstwo francuskie i żądania naturalizacji, przewidziane w niniejszym Aneksie.
Niemcy uznają i będą przestrzegały ściśle udzielności Austrji w granicach ustalonych przez Traktat zawarty między tem Państwem i Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi. Niemcy uznają, że ta udzielność może być zmieniona jedynie tylko za zgodą Rady Związku Narodów.
Jak to już uczyniły Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, Niemcy uznają zupełną niepodległość Państwa czesko-słowackiego, które obejmie autonomiczne terytorjum Rusinów na południe od Karpat. Niemcy oświadczają, iż uznają granice tego Państwa tak, jak one zostaną ustalone przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone i inne Państwa zainteresowane.
Granica między Niemcami i Państwem czesko-słowackiem zostanie określona zgodnie z dawną granicą między Austro-Węgrami i Niemcami, tak jak szła w dniu 3 sierpnia 1914 r.
Niemcy zrzekają się na rzecz Państwa czesko-słowackiego wszystkich praw i tytułów do części terytorjum śląskiego oznaczonej jak następuje:
Od punktu położonego około 2 kilometrów na północno-wschód od Kietrza na granicy między powiatami (Kreis) głubczyckiego i raciborskiego:
granica między obu powiatami;
dalej dawna granica między Niemcami i Austro-Węgrami, aż do punktu położonego nad Odrą bezpośrednio na południe od linji kolejowej Raciborz-Bogumin;
stąd w kierunku północno-zachodnim do punktu położonego w odległości około 2 kilometrów na południo-wschód od Kietrza;
linja do oznaczenia na miejscu, przechodząca na zachód od Krzanowic.
Komisja złożona z 7 członków, z których 5 zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, 1 — Polska oraz 1 Państwo czesko-słowackie, zostanie utworzona w 15 dni po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu w celu oznaczenia na miejscu linji granicznej między Polską a Państwem czesko-słowackiem.
Uchwały tej Komisji będą zapadały większością głosów i będą dla stron interesowanych obowiązujące.
Niemcy oświadczają już obecnie, że zrzekną się na rzecz Państwa czesko-słowackiego wszystkich praw i tytułów do części powiatu (Kreis) głubczyckiego, zawartej w granicach poniższych, w razie gdyby na skutek ustalenia granicy między Niemcami i Polską ta część wzmiankowanego powiatu była odosobniona od Niemiec:
od południo-wschodniego krańca występu dawnej granicy austrjackiej, oddalonego w przybliżeniu około 5 kilometrów na zachód od Głubczyc, w kierunku południowym aż do punktu zetknięcia się z granicą między powiatami (Kreis) głubczyckim i raciborskim dawna granica między Niemcami i Austro-Węgrami;
dalej, na północ, administracyjna granica między powiatami (Kreis) głubczyckim i raciborskim aż do punktu położonego w odległości około 2 kilometrów na południo-wschód od Kietrza;
stąd, w kierunku północno-zachodnim aż do punktu wyjścia tego oznaczenia granic:
linja, która będzie oznaczona na terenie i ma przechodzić na wschód od Kietrza.
Obywatele niemieccy, osiadli na którymkolwiek z terytorjów uznanych za należące do Państwa czesko-słowackiego, nabywają z samego prawa obywatelstwo czesko-słowackie z wyłączeniem niemieckiego.
W okresie dwuletnim od uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej, obywatele niemieccy, którzy ukończyli lat 18, i osiedli na terytorjach uznanych za należące do Państwa czesko-słowackiego, będą mieli prawo wyboru (option) na rzecz obywatelstwa niemieckiego. Czecho-Słowacy, obywatele niemieccy, osiadli w Niemczech, będą również mieli prawo wyboru na rzecz obywatelstwa czesko-słowackiego.
Wybór męża skutkuje za żonę, zaś wybór rodziców — za dzieci poniżej lat 18.
Osoby, które korzystały z przewidzianego powyżej prawa wyboru, winne będą w ciągu następnych dwunastu miesięcy przenieść swe stałe miejsce zamieszkania do Państwa, na rzecz którego dokonały wyboru.
Osoby te będą miały prawo zachować majątek nieruchomy posiadany na terytorjum drugiego państwa, w którem miały stałe miejsce zamieszkania przed wykonaniem prawa wyboru. Będą one mogły wywieźć swój majątek ruchomy wszelkiego rodzaju. Z tej racji nie będą na te osoby nałożone żadne pobory czy to przy wyjeździe, czy to przy przyjeździe.
W takim samym okresie czasu Czecho-Słowacy, obywatele niemieccy, przebywający w obcych krajach, będą mieli prawo, oile ustawy tych krajów inaczej nie stanowią i o ile już nie nabyli w tych krajach obywatelstwa, pozyskać obywatelstwo czesko-słowackie, z wyłączeniem obywatelstwa niemieckiego, stosownie do przepisów, które będą wydane przez Państwo czesko-słowackie.
Państwo czesko-słowackie godzi się na zamieszczenie w Traktacie z Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi postanowień, które te Mocarstwa uznają za konieczne w celu ochrony w Państwie czesko-słowackiem interesów mieszkańców, różniących się od większości ludności rasą, językiem lub religją.
Państwo czesko-słowackie godzi się również na zamieszczenie w Traktacie z głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi postanowień, jakie te Mocarstwa uznają za konieczne dla ochrony swobody tranzytu i słusznych przepisów co do handlu innych narodów.
Stosunek i rodzaj ciężarów finansowych Niemiec i Prus, które Państwo czesko-słowackie poniesie z tytułu oddania pod jego zwierzchnictwo części terytorjum śląskiego, zostaną określone zgodnie z art. 254 Części IX (Przepisy finansowe) niniejszego Traktatu.
Konwencje późniejsze uregulują wszystkie sprawy, nie załatwione przez niniejszy Traktat i te, które mogłyby wyniknąć z ustąpienia rzeczonego terytorjum.
Jak to już uczyniły Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, Niemcy uznają zupełną niepodległość Polski i zrzekają się na jej korzyść wszelkich praw i tytułów do terytorjów położonych w granicach następujących: morze Bałtyckie, wschodnia granica Niemiec, ustalona tak, jak to podaje artykuł 27 Części II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu aż do punktu położonego mniej więcej 2 kilometry na wschód od Woskowic Małych, następnie zaś linja, idąca od tego punktu do ostrego wyskoku, jaki tworzy granica północna Górnego Śląska mniej więcej na 3 kilometry na północo-zachód od Szymonkowa, następnie granica Górnego Śląska aż do punktu zetknięcia z dawną granicą między Niemcami a Rosją, dalej granica ta aż do punktu, w którym przecina koryto Niemna, następnie granica północna Prus Wschodnich, oznaczona w artykule 28 powołanej wyżej Części II.
Jednakże przepisy niniejszego artykułu nie stosują się do terytorjów Prus Wschodnich i Wolnego Miasta Gdańska, określonych w powołanym artykule 28 Części II (Granice Niemiec) i w artykule 100 Działu XI (Gdańsk) Części niniejszej.
Granice Polski, nie określone w niniejszym Traktacie, będą oznaczone później przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.
Komisja, złożona z 7 członków, z których 5 zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, jednego Niemcy, jednego Polska, zostanie utworzona w 15 dni po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu w celu oznaczenia na miejscu linji granicznej między Polską a Niemcami.
Uchwały tej Komisji będą zapadały większością głosów i będą dla stron interesowanych obowiązujące.
W części Śląska Górnego, położonej w granicach poniżej opisanych, mieszkańcy zostaną powołani do wypowiedzenia się przez głosowanie, czy życzą sobie przyłączenia do Niemiec, czy też do Polski:
począwszy, od północnego wierzchołka występu granicy dawnej prowincji Śląska austrjackiego, położonego mniej-więcej 8 kilometrów na wschód od Prudnika (Prądnika), dawna granica pomiędzy Niemcami a Austrją, aż do jej zetknięcia się z granicą pomiędzy powiatami (Kreise) głupczyckim i raciborskim:
stamtąd na północ aż do punktu, położonego mniej więcej dwa kilometry na południo-wschód od Kietrza;
granica pomiędzy powiatami głupczyckim a raciborskim;
stamtąd na południo-wschód aż do punktu położonego nad rzeką Odrą bezpośrednio na południe od drogi żelaznej Raciborz — Bogumin;
linja, która będzie określona na miejscu i przejdzie na południe od Krzanowic;
od punktu powyżej określonego dawna granica pomiędzy Niemcami i Austrją, dalej dawna granica pomiędzy Niemcami i Rosją, aż do punktu zetknięcia z granicą administracyjną pomiędzy Poznańskiem i Górnym Śląskiem;
stamtąd powyższa granica administracyjna aż do jej zetknięcia się z granicą pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim:
stamtąd ku zachodowi aż do punktu, gdzie granica administracyjna zakręca ostrym kątem ku południo-wschodowi, mniej więcej trzy kilometry na północo-zachód od Szymonkowa;
granica pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim:
stamtąd ku zachodowi aż do punktu, który będzie oznaczony, mniej więcej dwa kilometry na wschód od Woskowic Małych;
linja, która będzie oznaczona na miejscu na północ od Klein Hennersdorf;
stamtąd ku południowi aż do miejsca, gdzie granica pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim przecina drogę Miejsce-Pokój,
linja, która będzie oznaczona na miejscu, przechodząca na zachód od miejscowości Hennersdorf, Polkowskie, Domasławice, Siemysłów i Dąbrowa, a na wschód od miejscowości Strzelce, Jastrzębie i Biestrzykowice, Schwitz i Miejsce;
stamtąd granica pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim aż do zetknięcia się ze wschodnią granicą powiatu (Kreis) niemodlińskiego;
stamtąd wschodnia granica powiatu niemodlińskiego aż do punktu występu, położonego mniej-więcej trzy kilometry na wschód od Puszyny;
stamtąd aż do północnego wierzchołka występu dawnej prowincji Śląska austrjackiego, położonego mniej więcej 8 kilometrów na wschód od Prudnika (Prądnika);
linja, która będzie określona na miejscu i przejdzie na wschód od Białego Solca.
Przepisy co do zarządu, przy którym plebiscyt będzie podjęty i przeprowadzony, zawarte są w załączonym tu Aneksie.
Już obecnie Rząd polski i niemiecki, każdy oile go to dotyczy, zobowiązują się nigdzie na swem terytorjum nie zarządzać dochodzeń oraz nie stosować żadnych środków wyjątkowych w przedmiocie jakiegokolwiek czynu politycznego, jakiby zaszedł na Górnym Śląsku w okresie zarządu, przewidzianego w dołączonym Aneksie aż do ostatecznego urządzenia tego kraju.
Niemcy już obecnie oświadczają, że zrzekają się na rzecz Polski wszystkich praw i tytułów do części Górnego Śląska, położonej poza linją graniczną, określoną na podstawie plebiscytu przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.
Wojska i władze niemieckie, które wskaże Komisja przewidziana w § 2, powinny po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu, przytem w terminie nie przekraczającym 15 dni, opuścić obszar podlegający plebiscytowi. Aż do czasu zupełnej ewakuacji winny się one wstrzymać od wszelkich rekwizycji pieniężnych lub w naturze i od wszelkich zarządzeń, które mogłyby przynieść szkodę materjalnym interesom kraju.
W tymże terminie będą rozwiązane rady robotników i żołnierzy, ustanowione na danym obszarze; ci z członków rad, którzy pochodzą z innej okolicy i sprawować będą swoje obowiązki w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu lub też złożyli je po 1 marca 1919 r., będą również ewakuowani.
Wszystkie stowarzyszenia wojskowe i pół-wojskowe (demi-militaires), utworzone na wymienionym obszarze przez jego mieszkańców, będą natychmiast rozwiązane. Członkowie tych stowarzyszeń, którzy nie mają stałego miejsca zamieszkania (non domiciliés) na powyższym obszarze będą musieli go opuścić.
Obszar plebiscytowy będzie natychmiast poddany władzy Komisji międzynarodowej, złożonej z 4 członków, mianowanych przez Stany Zjednoczone Ameryki, Francję, Imperjum W. Brytanji oraz Włochy. Będzie on zajęty przez wojska Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych. Rząd niemiecki obowiązuje się ułatwić przewóz tych wojsk na Górny Śląsk.
Komisji przysługiwać będzie władza, jaką sprawował Rząd niemiecki lub Rząd pruski, z wyjątkiem co do dziedziny ustawodawstwa i podatków. Komisja będzie nadto zastępowała Władzę prowincjonalną oraz obwodu regencyjnego (Regierungsbezirk). Komisja będzie sama władną interpretować zakres władzy, przekazanej jej przez niniejsze przepisy i oznaczać, w jakim zakresie będzie ją sama wykonywała, w jakim zaś pozostawi ją w rękach urzędów istniejących.
Zmiany ustaw oraz istniejących podatków będą prawomocne tylko za zgodą Komisji.
Porządek będzie utrzymywany staraniem Komisji przy pomocy wojska, oddanego do jej dyspozycji, oraz, oile uzna to za konieczne, przy pomocy policji, rekrutującej się z miejscowej ludności.
Komisja będzie musiała zarządzić bezzwłocznie co potrzeba celem zastąpienia ewakuowanych władz niemieckich, w danym zaś razie powinna sama dać rozkaz ewakuowania i przystąpić do zastąpienia tych władz miejscowych, któreby ewakuować wypadało.
Zarządzi wszystko co potrzeba celem zapewnienia wolności, rzetelności i tajności głosowania. W szczególności Komisja będzie mogła orzec wydalenie z kraju każdej osoby, która w jakikolwiek sposób usiłowałaby sfałszować wynik plebiscytu za pomocą przekupstwa lub teroru.
Komisja będzie miała pełną władzę orzekania we wszystkich kwestjach i sprawach, które się mogą nasunąć przy wykonywaniu niniejszych przepisów.
Komisja będzie miała doradców technicznych, których sama wybierze z pośród miejscowej ludności.
Uchwały Komisji będą zapadały większością głosów.
Głosowanie odbędzie się po upływie terminu, oznaczonego przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, który jednak nie może być krótszy niż 6 miesięcy, ani też dłuższy ponad 18 miesięcy, licząc od dnia, w którym pomieniona Komisja rozpocznie czynności na obszarze plebiscytowym.
Prawo głosowania będzie przyznane każdej, bez różnicy płci, osobie, która czyni zadość warunkom następującym:
a) mieć będzie ukończonych 20 lat wieku w dniu 1 stycznia tego roku, w którym plebiscyt się odbędzie;
b) urodziła się na obszarze, podlegającym plebiscytowi, albo też ma swoje tu stałe miejsce zamieszkania (domicile) od daty, która zostanie oznaczona przez Komisję, jednak nie późniejszej, niż 1 stycznia 1919 r., albo też została wydalona przez władze niemieckie i nie zachowała tam swego stałego miejsca zamieszkania.
Osobom, skazanym za przestępstwa polityczne, powinno być umożliwione wykonanie przysługującego im prawa głosowania.
Każdy będzie głosował w gminie, gdzie ma stałe zamieszkanie, albo, jeżeli nie ma stałego miejsca zamieszkania na obszarze plebiscytowym, w gminie, w której się urodził.
Wynik głosowania będzie oznaczony gminami większością głosów w każdej gminie.
Po zamknięciu głosowania Komisja zawiadomi Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone o liczbie głosów w każdej gminie, przedkładając im jednocześnie szczegółowy raport o przebiegu głosowania, tudzież wnioski co do linji, którą należy przyjąć za granicę Niemiec na Śląsku Górnym, uwzględniając przytem zarówno wyrażoną wolę ludności jak i położenie geograficzne oraz gospodarcze miejscowości.
Natychmiast po ustaleniu linji granicznej przez Główne Mocarstwa Sprzymierzone i stowarzyszone, Komisja zawiadomi władze niemieckie, że mają objąć administrację obszaru, który został przyznany Niemcom. Władze te powinny przystąpić do objęcia administracji w ciągu miesiąca od notyfikacji w sposób określony przez Komisję.
W tymże samym terminie i w sposób określony przez Komisję Rząd polski będzie winien objąć w swoje ręce administrację obszaru, który został przyznany Polsce.
Z chwilą, gdy w ten sposób władze niemieckie względnie polskie zapewnią administrację kraju, władza Komisji ustanie.
Koszta utrzymania armji okupacyjnej, tudzież wydatki Komisji na jej działalność i na administrację obszaru będą pokryte z dochodów miejscowych.
Polska obowiązuje się udzielić wolności tranzytu osobom, towarom, okrętom, statkom, wagonom i transportom pocztowym, przechodzącym tranzytem z Prus Wschodnich do reszty Niemiec lub odwrotnie, przez terytorjum Polski, włączając w to jej wody terytorjalne, traktować je we wszystkiem, co dotyczy ułatwień, ograniczeń i wszelkich innych spraw, conajmniej z takiemi samemi względami, jak osoby, towary, okręty, statki, wagony i transporty pocztowe, które są narodowości, pochodzenia, importu, własności lub miejsca wysłania polskiego albo też innego, które cieszy się jeszcze wyższemi od polskiego względami.
Towary tranzytowe będą wolne od wszelkich opłat celnych oraz innych podobnych.
Wolność tranzytu będzie się rozciągała także na komunikację telegraficzną i telefoniczną na warunkach określonych w Konwencjach, przewidzianych artykułem 98.
Polska obowiązuje się pozwolić[4] na wywóz do Niemiec produktów kopalnianych z całej części Śląska Górnego, odstąpionej Polsce na mocy niniejszego Traktatu.
Produkty te będą wolne od wszelkich opłat wywozowych i wszelkich innych ciężarów lub ograniczeń wywozowych.
Polska obowiązuje się również przedsięwziąć wszystkie środki, potrzebne po temu, aby nabywcy w Niemczech mogli kupować rozporządzalne produkty tych kopalni na warunkach równie korzystnych, jak nabywcy takichże produktów i w analogicznych warunkach w Polsce, lub w jakim innym kraju.
Obywatele niemieccy, mający stałe miejsce zamieszkania (domiciliés) na terytorjach uznanych ostatecznie za część Polski, nabędą z samego prawa obywatelstwo polskie z wykluczeniem obywatelstwa niemieckiego.
Wszelako obywatele niemieccy lub ich potomkowie, którzy obrali stałe zamieszkanie na tych terytorjach po 1 stycznia 1908 r., będą mogli nabyć obywatelstwo polskie tylko za specjalnem zezwoleniem Państwa polskiego.
W przeciągu dwu lat od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu obywatele niemieccy w wieku powyżej lat 18, mający stałe miejsce zamieszkania na terytorjach uznanych za część Polski, będą mieli prawo wyboru (opcji) na rzecz obywatelstwa niemieckiego.
Polacy, obywatele niemieccy, mający ukończonych lat 18 i posiadający stałe miejsce zamieszkania w Niemczech, będą mieli także prawo wyboru na rzecz obywatelstwa polskiego.
Wybór męża skutkuje także za żonę, wybór rodziców skutkuje za dzieci poniżej lat 18.
Wszystkie osoby, które skorzystają z przewidzianego wyżej prawa wyboru, będą mogły w przeciągu następnych 12 miesięcy przenieść się do Państwa, na rzecz którego dokonały wyboru.
Będą one miały prawo zachować majątek nieruchomy, posiadany na terytorjum drugiego państwa, w którem miały miejsce stałego zamieszkania przed dokonaniem wyboru.
Będą one mogły wywieźć bez cła swój majątek ruchomy wszelkiego rodzaju do kraju, na którego rzecz dokonały wyboru, i będą wolne od wszystkich poborów za opuszczenie kraju lub opłat, jeśli one istnieją.
W takim samym terminie Polacy, obywatele niemieccy, przebywający w obcych państwach, będą mieli prawo, oile ustawy tych obcych Państw inaczej nie stanowią i oile już nie nabyli w nich obywatelstwa, uzyskać obywatelstwo polskie z wykluczeniem niemieckiego, stosując się w tym względzie do przepisów, które będą wydane przez Państwo polskie.
W części Górnego Śląska, poddanej plebiscytowi, przepisy niniejszego artykułu zyskają moc dopiero po ostatecznem przydzieleniu tego terytorjum
Stosunek i rodzaj ciężarów finansowych Niemiec i Prus, które będzie miała ponosić Polska, zostaną określone zgodnie z artykułem 254 Części IX (Postanowienia finansowe) niniejszego Traktatu.
Część długu, która według obliczenia przewidzianej w rzeczonym artykule Komisji Odszkodowań, odnosi się do zarządzeń wydanych przez Rządy niemiecki i pruski dla celów kolonizacji niemieckiej w Polsce, zostanie wyłączona z udziału, który obciąży Polskę.
Ustalając, w wykonaniu artykułu 250 Części VIII (Odszkodowania) niniejszego Traktatu, wartość dóbr i własności Rzeszy lub Państw niemieckich, przechodzących do Polski jednocześnie z oddanemi jej terytorjami, Komisja Odszkodowań wyłączy z tej oceny budowle, lasy i inną własność państwową, która należała do dawnego Królestwa Polskiego. Przejdą one na własność Polski wolne od wszelkich ciężarów.
Na wszystkich terytorjach Niemiec, zmieniających przynależność państwową z mocy niniejszego Traktatu i uznanych ostatecznie za część Polski, Rząd polski może w zastosowaniu przepisów artykułu 297 likwidować dobra, prawa i udziały obywateli niemieckich tylko zgodnie z następującemi przepisami:
1) suma, uzyskana z likwidacji, powinna być zapłaconą bezpośrednio uprawnionemu;
2) na wypadek, gdyby uprawniony udowodnił przed mieszanym trybunałem rozjemczym, przewidzianym w Dziale VI Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, albo przed rozjemcą, przez ten trybunał wyznaczonym, że warunki sprzedaży lub zarządzenia, wydane przez Rząd polski, nie przewidziane przez ogólne ustawodawstwo polskie, odbiły się bez słusznego powodu ujemnie na cenie, to trybunał lub rozjemca będzie mógł przyznać uprawnionemu słuszne wynagrodzenie, które Rząd polski będzie musiał zapłacić.
Późniejsze Konwencje uregulują wszystkie kwestje, które nie zostały uregulowane w niniejszym Traktacie a które mogą powstać wskutek cesji pomienionych terytorjów.
Polska przyjmuje postanowienia, które Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone uznają za konieczne dla ochrony w Polsce interesów mieszkańców, różniących się od większości ludności rasą, językiem lub religją, i godzi się na zamieszczenie tych postanowień w Traktacie z temi Mocarstwami.
Polska godzi się również na zamieszczenie w Traktacie z Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi postanowień, które te Mocarstwa uznają za konieczne dla ochrony wolności tranzytu oraz dla słusznego traktowania handlu innych narodów.
Na obszarze, objętym południową granicą Prus Wschodnich, oznaczoną w artykule 28 Części II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu, a linją opisaną poniżej, mieszkańcy będą powołani do oznaczenia przez głosowanie Państwa, z którem pragną być połączeni: linję tę stanowi granica zachodnia i północna obwodu (Regierungsbezirk) olsztyńskiego aż do jej zetknięcia się z granicą powiatów (Kreise): oleckiego i węgoborskiego, od tego miejsca granica północna powiatu (Kreis) oleckiego aż do zetknięcia się z dawną granicą Prus Wschodnich.
W przeciągu najdalej 15 dni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu wojska i władze niemieckie ustąpią z obszaru wyżej opisanego, wstrzymując się podczas tej ewakuacji od wszelkich rekwizycji w pieniądzach lub naturze i od wszelkich zarządzeń, mogących narazić na szwank interesy materjalne kraju.
Po upływie oznaczonego wyżej okresu obszar ten poddany będzie pod władzę Komisji międzynarodowej, złożonej z pięciu członków, których zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone. Komisja ta posiadać będzie ogólną władzę administracyjną, a w szczególności zadaniem jej będzie zorganizować głosowanie i poczynić wszelkie zarządzenia, które uzna za konieczne celem zapewnienia jego wolności, rzetelności, tajności. Komisja mieć będzie zupełną władzę do stanowienia we wszystkich sprawach, które w związku z wykonaniem niniejszych przepisów mogą wyniknąć.
Komisja poczyni wszelkie potrzebne zarządzenia, aby w wykonywaniu swych czynności zapewnić sobie pomoc osób, które wybierze z pośród ludności miejscowej. Uchwały jej zapadać będą większością głosów.
Prawo głosu przysługiwać będzie każdej, bez różnicy płci, osobie, która czyni zadość warunkom następującym:
a) ma lat 20 skończonych w dniu uprawomocnienia się niniejszego Traktatu,
b) urodziła się na obszarze podlegającym plebiscytowi, albo posiada tam miejsce stałego zamieszkania (domicile) lub zwykłego zamieszkiwania (résidence habituelle) od daty, którą oznaczy Komisja.
Każdy głosować będzie w gminie, w której ma miejsce stałego zamieszkania (où il est domicilié) lub w gminie, w której się urodził, oile na opisanym obszarze nie posiada miejsca stałego zamieszkania lub na nim nie zamieszkuje (résidence).
Wyniki głosowania zostaną ustalone gminami (Gemeinde), większością głosów w każdej gminie.
Po zamknięciu głosowania Komisja zawiadomi Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone o liczbie głosów w każdej gminie, przedkładając im jednocześnie szczegółowy raport o przebiegu głosowania oraz wnioski co do linji, którą należałoby przyjąć za granicę Prus Wschodnich na tej przestrzeni, biorąc przytem pod uwagę zarówno życzenie mieszkańców, przez głosowanie wyrażone, jak położenie geograficzne i gospodarcze danych miejscowości. Poczem Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone oznaczą na tej przestrzeni granicę między Prusami Wschodniemi a Polską.
Jeżeli granica oznaczona przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone będzie tego rodzaju, że odetnie od Prus Wschodnich jakąkolwiek część terytorjum opisanego w art. 94, zrzeczenie się przez Niemcy ich praw na rzecz Polski, przewidziane wyżej w art. 87, rozciągnie się również na terytorja, w ten sposób odcięte.
Skoro tylko linja zostanie oznaczona przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, Komisja międzynarodowa zawiadomi władze administracyjne Prus Wschodnich, że mogą znów objąć administrację terytorjum, położonego na północ od oznaczonej w ten sposób linji, czego te powinny dokonać w ciągu miesiąca od notyfikacji i w sposób przez Komisję przepisany. W tymże samym terminie i w sposób przez Komisję przepisany Rząd polski winien będzie objąć zarząd terytorjum, położonego na południe od oznaczonej linji. Gdy tym sposobem zostanie już zapewniony zarząd kraju przez władze wschodnio-pruskie, względnie polskie, ustanie władza Komisji międzynarodowej.
Wydatki Komisji, zarówno na pokrycie jej własnych kosztów, jak na zarząd powierzonego jej terytorjum, czerpane będą z dochodów miejscowych, nadwyżka wydatków pokryta będzie przez Prusy Wschodnie w stosunku, który zostanie określony przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.
Na przestrzeni, obejmującej powiaty (Kreise) sztumski i suski oraz części powiatów: malborskiego na wschód od Nogatu i kwidzyńskiego na wschód od Wisły, mieszkańcy będą wezwani do wypowiedzenia się przez głosowanie poszczególnemi gminami (Gemeinde), czy życzą sobie, aby poszczególne gminy, na tej przestrzeni leżące, należały do Polski albo do Prus Wschodnich.
W przeciągu najdalej 15 dni od uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej wojska i władze niemieckie ustąpią z obszaru opisanego w art. 96, wstrzymując się podczas tej ewakuacji od wszelkich rekwizycji w pieniądzach lub naturze i od wszelkich zarządzeń, mogących narazić na szwank interesy materjalne kraju.
Po upływie oznaczonego wyżej terminu władzę na tym obszarze obejmie Komisja Międzynarodowa, złożona z pięciu członków, których zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone. Ta komisja, której w razie potrzeby towarzyszyć będzie konieczna siła zbrojna, obejmie zarząd ogólny, a w szczególności będzie miała za zadanie zorganizować głosowanie i poczynić wszelkie zarządzenia, które uzna za konieczne, celem zabezpieczenia jego wolności, rzetelności i tajności, stosując się w tej mierze, oile to będzie możliwem, do przepisów niniejszego Traktatu, dotyczących plebiscytu na terytorjum Olsztyńskiem; jej postanowienia zapadać będą większością głosów.
Wydatki komisji, zarówno na pokrycie kosztów jej utrzymania, jak na administrację powierzonego jej obszaru, czerpane będą z dochodów miejscowych.
Po ukończeniu głosowania Komisja zawiadomi Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone o liczbie głosów w każdej gminie oraz złoży szczegółowy raport o przebiegu głosowania i wniosek co do linji, któraby powinna być przyjętą, jako granica Prus Wschodnich na tym obszarze, biorąc przytem pod uwagę zarówno życzenia mieszkańców, wyrażone przez głosowanie, jak położenie geograficzne i gospodarcze danych miejscowości. Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone oznaczą granicę między Prusami Wschodniemi i Polską na tym obszarze, pozostawiając w każdym razie Polsce na całym odcinku Wisły zupełny i całkowity nadzór rzeki, włączając w to jej brzeg wschodni na takiej przestrzeni, która może okazać się konieczną do jej uregulowania i ulepszenia. Niemcy zobowiązują się nie wznosić żadnych fortyfikacji nigdy i na żadnej części oznaczonego obszaru, który pozostanie niemieckim.
Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone ułożą jednocześnie regulamin, zapewniający ludności Prus Wschodnich na słusznych warunkach dostęp do Wisły, i korzystanie z niej tak dla tej ludności, jak dla jej towarów bądź statków i z pełnem uwzględnieniem jej potrzeb.
Oznaczenie granicy i przewidziane wyżej przepisy będą obowiązywały wszystkie strony zainteresowane.
Z chwilą gdy zarząd kraju zostanie objęty przez władze Prus Wschodnich, względnie Polski, pełnomocnictwa Komisji temsamem zostaną wyczerpane.
Niemcy i Polska zawrą w ciągu roku od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu Konwencję, której brzmienie, w razie niemożności porozumienia, ustali Rada Związku Narodów; Konwencja ta zabezpieczy z jednej strony Niemcom zupełne i odpowiednie ułatwienia w komunikacji kolejowej między pozostałą częścią Niemiec a Prusami Wschodniemi poprzez terytorjum polskie, z drugiej zaś — Polsce takież same ułatwienia w jej komunikacji z Wolnem Miastem Gdańskiem poprzez terytorjum niemieckie, które mogłoby znaleźć się na prawym brzegu Wisły między Polską a Wolnem Miastem Gdańskiem.
Niemcy zrzekają się na rzecz Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszystkich praw i tytułów do terytorjów znajdujących się między morzem Bałtyckiem, granicą północno-wschodnią Prus Wschodnich, opisaną w artykule 28 Części II (Granica Niemiec) niniejszego Traktatu i dawną granicą Niemiec i Rosji.
Niemcy zobowiązują się uznać postanowienia, które powezmą Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone co do tego terytorjum, w szczególności co do obywatelstwa jego mieszkańców.
Niemcy zrzekają się na rzecz Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszystkich praw i tytułów do terytorjum, objętego przez następujące granice:
od morza Bałtyckiego na południe aż do punktu zetknięcia się głównych koryt żeglownych Nogatu i Wisły (Weichsel):
granica Prus Wschodnich tak jak jest opisana w art. 28 Części II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu;
od tego miejsca główne żeglowne koryto Wisły w dół aż do punktu oddalonego około 6 km. 500 m. na północ od mostu tczewskiego;
stąd na północny zachód aż do punktu pomiarowego 5 położonego o 1 kl. 500 m. na południowy wschód od kościoła w Güttland:
linja, która na miejscu zostanie oznaczona;
stąd na zachód aż do występu, utworzonego przez granicę powiatu kościerskiego o 8 km. 500 m. na północny wschód od Skarszew:
linja, która na miejscu zostanie oznaczona, a przechodzić będzie między Miłobądzem na południe i Rębielczem na północ;
stąd na zachód granica powiatu kościerskiego aż do wgłębienia, które tworzy o 6 km. na północno-północny zachód od Skarszew;
stąd aż do punktu położonego na linji średniej Łąckiego jeziora:
linja, która zostanie na miejscu oznaczona, iść będzie na północ od Nowego Wietca i Szatarp i na południe od Kościerskiej Huty i Łąk;
stąd linja średnia Łąckiego jeziora aż do jego północnego krańca;
stąd aż do południowego krańca Połęcińskiego jeziora;
linja, która zostanie oznaczona na miejscu;
stąd linja średnia Połęcińskiego jeziora aż do jego krańca północnego;
stąd na północny wschód aż do punktu położonego około 1 km. na południe od kościoła w Kolebkach, gdzie droga żelazna Gdańsk — Wejcherowo przecina strumień:
linja, która zostanie na miejscu oznaczona, a iść będzie na południowy wschód od Kameli, Skrzeszewa, Fidlina, Sulmina (Richthof), Materni, Owczarni i na północny zachód od Nowej Wsi, Marszew, Czapielska, Kiełpina Wysokiego i Kiełpinka, Pulwermuehl, Renneberga i miast Oliwy i Sopot;
stąd bieg wyżej wspomnianego strumienia aż do morza Baltyckiego.
Granice powyżej opisane oznaczone są na mapie niemieckiej w skali 1:100.000, dołączonej do niniejszego Traktatu pod Nr. 4.
Komisja, złożona z trzech członków — w tej liczbie Komisarz Naczelny w charakterze przewodniczącego — mianowanych przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, z jednego członka mianowanego przez Niemcy i jednego przez Polskę, utworzona zostanie w przeciągu 15 dni od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu w tym celu, żeby oznaczyć na miejscu linję graniczną terytorjum wyżej oznaczonego, licząc się w miarę możności z istniejącemi granicami gmin.
Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zobowiązują się utworzyć z miasta Gdańska wraz z terytorjum oznaczonem w art. 100 wolne miasto. Będzie ono oddane pod ochronę Związku Narodów.
Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska opracowana zostanie w porozumieniu z Komisarzem Naczelnym Związku Narodów przez prawidłowo wyznaczonych przedstawicieli Wolnego Miasta. Znajdować się ona będzie pod gwarancją Związku Narodów.
Komisarz Naczelny orzekać będzie w pierwszej instancji we wszystkich sporach, które mogłyby wyniknąć pomiędzy Polską a Wolnem Miastem z powodu niniejszego Traktatu lub porozumień i układów dodatkowych.
Komisarz Naczelny będzie miał siedzibę w Gdańsku.
Pomiędzy Rządem Polskim a Wolnem Miastem Gdańskiem zawarta zostanie kowencja: w ułożeniu jej brzmienia zobowiązują się pośredniczyć Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone; otrzyma ona moc obowiązującą jednocześnie z ukonstytuowaniem się Wolnego Miasta Gdańska; konwencja ta:
1. włączy Wolne Miasto Gdańsk do obszaru objętego polską granicą celną i zapewni ustanowienie w porcie strefy wolnej;
2. zapewni Polsce bez żadnych zastrzeżeń swobodne używanie i korzystanie z dróg wodnych, doków, basenów, nabrzeży i innych budowli na terytorjum Wolnego Miasta, koniecznych dla wwozu i wywozu z Polski;
3. zapewni Polsce nadzór i zarząd Wisły i całej sieci kolejowej w granicach Wolnego Miasta, z wyjątkiem tramwajów i innych kolei, służących głównie potrzebom Wolnego Miasta, jako też nadzór i zarząd komunikacji pocztowych, telegraficznych i telefonicznych między Polską i portem gdańskim;
4. zapewni Polsce prawo rozwijania i ulepszania dróg wodnych, doków, basenów, nabrzeży, dróg żelaznych i innych budowli i środków komunikacji wyżej wzmiankowanych oraz prawo wydzierżawiania lub nabywania w tym celu na odpowiednich warunkach koniecznych terenów i wszelkiej własności;
5. zapewni, iż żadne różnice nie będą czynione w Wolnem Mieście Gdańsku na niekorzyść obywateli polskich i innych osób polskiego pochodzenia lub mówiących po polsku;
6. zapewni prowadzenie spraw zagranicznych Wolnego Miasta Gdańska oraz ochronę jego obywateli zagranicą przez Rząd polski.
Z chwilą uprawomocnienia się niniejszego Traktatu obywatele niemieccy, mający miejsce stałego zamieszkana (domiciliés) na terytorjum oznaczonem w art. 100. utracą ipso facto obywatelstwo niemieckie, aby się stać obywatelami Wolnego Miasta Gdańska.
W przeciągu dwu lat od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, obywatele niemieccy, w wieku powyżej 18 lat, mający miejsce stałego zamieszkania (domiciliés) na terytorjum, oznaczonem w art. 100, będą mogli dokonać wyboru na rzecz obywatelstwa niemieckiego. Wybór męża skutkuje za żonę, zaś wybór rodziców skutkuje za dzieci poniżej lat 18.
Osoby, które skorzystały z przewidzianego powyżej prawa wyboru, winny w ciągu następnych 12 miesięcy przenieść swe stałe zamieszkanie do Niemiec.
Wolno im będzie zachować majątek nieruchomy, jaki posiadają na terytorjum Wolnego Miasta Gdańska. Będą mogły wywieźć majątek ruchomy wszelkiego rodzaju. Nie będzie na nie nałożona z tego tytułu żadna opłata, ani wywozowa, ani przywozowa.
Wszelka własność, należąca do Rzeszy lub Państw niemieckich, a znajdująca się na terytorjum Wolnego Miasta Gdańska, zostanie przeniesiona na Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, które ją odstąpią Wolnemu Miastu lub Państwu polskiemu, stosownie do tego, co przez nie za słuszne uznane zostanie.
Stosunek i rodzaj ciężarów finansowych Niemiec i Prus, które ponosić będzie musiało Wolne Miasto, zostaną oznaczone zgodnie z artykułem 254 Części IX (Przepisy finansowe) niniejszego Traktatu. Późniejsze postanowienia uregulują wszystkie inne sprawy, które mogłyby wyniknąć z ustąpienia terytorjum, oznaczonego w artykule 100.
Granica między Niemcami a Danją zostanie ustanowiona zgodnie z życzeniem ludności.
W tym celu na ziemiach dawnego Cesarstwa Niemieckiego, położonych na północ od linji (oznaczonej ciemno-bronzową kreską na mapie Nr. 4 dołączonej do niniejszego Traktatu), która, idąc od wschodu ku zachodowi:
poczyna się od morza Bałtyckiego w przybliżeniu 13 kilometrów na wschód północo-wschód od Flensburga,
skierowuje się
na południo-zachód, przechodząc na południo-wschód od Sygum, Ringsberg, Munkbrarup, Adelby, Tastrup, Jarplund, Oversee i na północo-zachód od Langballigholz, Landballig, Bönstrup, Rüllschau, Weseby, Kleinwolstrup Gross-Solt.
dalej na zachód, przechodząc na południe od Frörup i na północ od Wanderup,
dalej na południo-zachód, przechodząc na południo-wschód od Oxlund, Streglund i Ostenau i na północo-zachód od wsi na drodze Wanderup Kollund,
dalej w kierunku północo-zachodnim, przechodząc na południo-zachód od Löwenstedt, Joldelund, Goldelund i na północo-wschód od Kolkerheide i Högel aż do kolana Soholmer Au, w przybliżeniu 1 kilometr na wschód od Soholm, gdzie spotyka się z południową granicą powiatu (Kreis) Tondem,
dalej tą granicą aż do morza Północnego,
przechodząc na południe od wysp Fohr i Amrum i na północ od wysp Oland i Langeness,
ludność, terytorja te zamieszkująca, zostanie wezwana do oświadczenia się drogą plebiscytu, przeprowadzonego na następujących warunkach:
1. W okresie najdalej 10 dni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu załogi i władze niemieckie (włączając w to prezesa naczelnego, prezesów rejencji, landratów, sołtysów (Amtsvorsteher), nadburmistrzów) mają opuścić strefę położoną na północ od linji powyżej ustalonej.
W tymże samym okresie rozwiążą się rady robotnicze i żołnierskie, które powstały w tej strefie; członkowie rad, pochodzący z innych stron i wykonywujący czynności swe w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, lub którzy przestali je pełnić po 1 marca 1919, również zostaną usunięci.
Rzeczona strefa przejdzie bezzwłocznie pod władzę międzynarodowej Komisji, złożonej z pięciu członków, z których trzech wyznaczą Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone; rządy norweski i szwedzki będą proszone o zamianowanie po jednym członku; gdyby tego nie uczyniły, to Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone wybiorą powyższych dwu członków.
Komisja ta, której ewentualnie zostaną dodane siły niezbędne, posiadać będzie ogólną władzę zarządzania krajem. W szczególności powinna ona niezwłocznie postarać się o zastąpienie usuniętych władz niemieckich i w miarę potrzeby wydać rozkazy usunięcia ich oraz przystąpić do obsadzenia właściwych urzędów miejscowych. Komisja zarządzi według swego uznania wszelkie środki, aby zapewnić swobodę, rzetelność, tajemnicę głosowania. Będzie miała technicznych doradców Niemców i Duńczyków, których wybierze z pomiędzy ludności miejscowej. Postanowienia jej zapadać będą większością głosów.
Połowę kosztów Komisji i wydatków spowodowanych plebiscytem poniosą Niemcy.
2. Uprawnienie do głosowania przysługiwać będzie wszystkim osobom obojej płci, które odpowiadają następującym warunkom:
a) ukończyły 20 lat w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu;
b) urodziły się w strefie poddanej plebiscytowi, albo miały tam stałe zamieszkanie (domicilié) przed 1 stycznia 1900, albo były wydalone przez władze niemieckie, bez zachowania tam swego miejsca stałego zamieszkania.
Każdy winien głosować w gminie, w której ma miejsce stałego zamieszkania, lub w tej, z której pochodzi.
Osoby wojskowe, oficerowie, podoficerowie i żołnierze armji niemieckiej, pochodzący ze strefy Szlezwigu poddanej plebiscytowi, będą miały możność udania się do miejsca swego urodzenia celem uczestniczenia tam w głosowaniu.
3. W odcinku ewakuowanej strefy, położonym na północ od linji, idącej ze wschodu na zachód (naznaczonej czerwoną kreską na załączonej mapie Nr. 4):
która przechodzi na południe od wyspy Alsen i postępuje linją środkową fjordu Flensburskiego,
opuszcza fjord w miejscu, około 6 klm. na północ od Flensburga położonem, idzie w górę strumyka, płynącego pod Kupfermühle, aż do miejsca na północ od Niehuus,
biegnie na północ od Pattburg i Ellund, a na południe od Fröslee, by dosięgnąć granicy wschodniej powiatu (Kreis) Tondern do miejsca, gdzie ta granica zbiega się z granicą między dawnemi obwodami sądowemi Slogs i Kjaer (Slogs Herred i Kjaer Herre),
idzie tą granicą aż do Scheidebok,
idzie w dół rzeki Scheidebek (Alte Au), następnie Süder Au i Wied Au do zagięcia tej ostatniej w odległości około 1500 metrów na zachód od Ruttebüll,
zwraca się w kierunku zachodnio-północno-zachodnim i dosięga Morza Północnego na północ od Sieltoft,
stamtąd przechodzi na północ od wyspy Sylt, rozpocznie się wyżej przewidziany plebiscyt najpóźniej w trzy tygodnie po opuszczeniu kraju przez załogi i władze niemieckie.
O wyniku głosowania rozstrzygnie większość głosów oddanych w całym odcinku. Wynik ten Komisja poda niezwłocznie do wiadomości Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych oraz ogłosi go publicznie.
Jeżeli plebiscyt wypadnie na rzecz wcielenia terytorjum z powrotem do Królestwa Duńskiego, to Rząd duński, porozumiawszy się z Komisją, dokona bezzwłocznie po ogłoszeniu wyniku okupacji terytorjum przez władze wojskowe i cywilne.
4. W odcinku ewakuowanej strefy, położonym na południe od poprzedniego odcinka, leżącym na północ od linji, która idzie od wybrzeży Bałtyku o 13 klm. od Flensburga i dochodzi na północ od wysp Oland i Langeness, głosowanie rozpocznie się najpóźniej w pięć tygodni po odbyciu plebiscytu w pierwszym odcinku
Wynik głosowania ustalony zostanie gminami (Gemeinde) podług większości głosów w każdej gminie.
Zanim granica w szczegółach zostanie wykreślona na miejscu, Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone wyznaczą linję graniczną stosownie do wyniku głosowania i propozycji Komisji międzynarodowej, mając na uwadze szczególne warunki geograficzne i gospodarcze danych miejscowości.
Od tej chwili Rząd duński będzie mógł zająć terytorja te przez władze cywilne i wojskowe duńskie, a Rząd niemiecki wprowadzić na nowo aż do wspomnianej linji granicznej usunięte poprzednio władze cywilne i wojskowe.
Niemcy oświadczają, że zrzekają się ostatecznie na korzyść Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszelkiego prawa zwierzchnictwa nad terytorjami Szlezwigu, położonemi na północ od linji granicznej ustalonej w sposób wyżej opisany. Główne Mocarstwa sprzymierzone wydadzą rzeczone terytorja Danji.
Komisja z siedmiu członków złożona, z których pięciu zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, jednego Danja, jednego Niemcy, zostanie ustanowiona w ciągu piętnastu dni po stwierdzeniu ostatecznego wyniku głosowania, aby na miejscu ustalić bieg linji granicznej.
Postanowienia Komisji zapadać będą większością głosów i będą obowiązywały strony interesowane.
Wszyscy mieszkańcy terytorjum wracającego do Danji nabywają z samego prawa indygenat (prawo obywatelstwa) duński, tracą zaś obywatelstwo niemieckie.
Jednakże osoby, które osiadły na powyższem terytorjum po 1 października 1918, będą mogły uzyskać indygenat duński jedynie na mocy upoważnienia Rządu duńskiego.
W ciągu dwóch lat od dnia, w którym zwierzchnictwo nad całością czy częścią terytorjów poddanych plebiscytowi przejdzie z powrotem do Danji, mieć będzie swobodę wyboru na rzecz Danji każdy, kto ukończył 18 lat życia, urodził się na terytorjum powracającem do Danji, nie ma stałego zamieszkania w tychże stronach a jest obywatelem Niemiec;
mieć zaś będzie swobodę wyboru za Niemcami, kto ukończył 18 lat życia, ma stałe miejsce zamieszkania na terytorjum wracającem do Danji;
wybór męża skutkuje za żonę, wybór rodziców — za ich dzieci w wieku poniżej lat 18.
Osoby, które skorzystały z prawa wyboru wyżej przewidzianego, winny w okresie następnych dwunastu miesięcy przenieść swe stałe zamieszkanie do Państwa, na którego rzecz dokonały wyboru.
Osobom tym przysługiwać będzie prawo zachowania dóbr nieruchomych, posiadanych na terytorjum drugiego Państwa, w którem miały swoje stałe miejsce zamieszkania przed dokonaniem wyboru. Mogą zabrać z sobą dobra ruchome wszelkiego rodzaju. Z tego tytułu nie będą nałożone na nie żadne opłaty ani wywozowe ani przywozowe.
Udział i rodzaj zobowiązań, ciężarów finansowych lub innych niemieckich lub pruskich, które przyjąć ma na siebie Danja, zostaną ustalone zgodnie z art. 254 Części IX (Postanowienia finansowe) niniejszego Traktatu.
Osobne postanowienia zdecydują o wszystkich innych kwestjach powstałych ze zwrotu na rzecz Danji całego lub części terytorjum, odebranego jej na mocy Traktatu z 30 października 1864.
Fortyfikacje, urządzenia wojskowe, porty wysp Helgoland i Dune — zostaną zburzone pod nadzorem Głównych Mocarstw sprzymierzonych staraniem i na koszt Rządu niemieckiego w terminie, który wyznaczą rzeczone Rządy.
Przez „porty“ należy rozumieć molę północno-wschodnią, mur zachodni, falo-łomy zewnętrzne i wewnętrzne, tereny zyskane na morzu pomiędzy owemi falo-łomami, jakoteż wszelkie urządzenia, fortyfikacje i budowle morskie i wojskowe, wykończone lub w budowie będące, które znajdują się na wewnątrz linji łączących punkty poniżej podane, a oznaczone na mapie Nr. 126 Admiralicji brytyjskiej z 19 kwietnia 1918:
a) szerokość 54°10ʹ49ʺ płn., długość 7°53ʹ39ʺ wsch.
b) — 54°10ʹ35ʺ płn., — 7°54ʹ18ʺ —
c) — 54°10ʹ14ʺ płn., — 7°54ʹ00ʺ —
d) — 54°10ʹ17ʺ płn., — 7°53ʹ37ʺ —
e) — 54°10ʹ44ʺ płn., — 7°53ʹ26ʺ —
Niemcom nie wolno odbudowywać w przyszłości ani tych fortyfikacji, ani urządzeń natury wojskowej, ani tych portów, ani żadnych tym podobnych budowli.
Niemcy uznają i zobowiązują się szanować niepodległość wszystkich terytorjów, które stanowiły część byłego Cesarstwa rosyjskiego w dniu 1 sierpnia 1914 roku, jako trwałą i niezbywalną
Zgodnie z postanowieniami artykułów 259 i 292 Części IX (Przepisy finansowe) i X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, Niemcy uznają ostatecznie jako niebyłe Traktaty brzesko-litewskie, jak również wszelkie inne porozumienia lub konwencje zawarte przez się z Rządem Maksymalistycznym w Rosji.
Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zastrzegają wyraźnie prawa Rosji do otrzymania od Niemiec wszelkich restytucji i odszkodowań, opartych na zasadach niniejszego Traktatu.
Niemcy przyjmują obowiązek uznania w całej pełni wszelkich traktatów lub układów, któreby Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zawarły z Państwami czy to już utworzonemi, czy powstać mającemi na całem lub na części terytorjum dawniejszego Cesarstwa rosyjskiego, w jego granicach z dn. 1 sierpnia 1914, oraz obowiązek uznania granic tychże państw, jakie zostaną ustalone.
- ↑ Kietrz — Katscher, Głubczyce — Leobschütz, Krzanowice — Kranowitz.
- ↑ Lorzendorf — Woskowice Małe, Simmenau — Szymonków.
- ↑ Prudnik (Prądnik) — Neustadt; Głupczyce — Leobschütz; Raciborz — Ratibor; Kietrz — Katscher; Bogumin — Oderberg; Krzanowice — Kranowitz; Szymonków — Simmenau. Miejsce — Städtel, Pokój — Karlruhe; Polkowskie — Polkowitz; Domasławice — Noldau; Siemysłów — Steinersdorf; Dąbrowa — Dammer; Strzelce — Strehlitz; Jastrzębie — Nassadel; Biestrzykowice — Eckersdorf; Miejsce — Städtel; Niemodlin — Falkenberg; Puszyna — Puschine; Biały Solc — Zülz.
- ↑
Zobacz sprostowanie.
- ↑ Olsztyn — Allenstein; Olecko — Oletzko; Węgoborg — Angerburg.
- ↑ Sztum — Stuhm, Susz — Rosenberg, Malbork — Marienburg, Kwidzyń — Marienwerder
- ↑ Tczewo — Dirschau, Kościerzyna — Berent, Skarszewy — Schöneck, — Miłobądź — Muehlbanz, Rębielcz — Rambeltsch, Łąckie Jezioro — Lonkener See, Nowy Wielec — Neu Fietz, Szatarpy — Schatarpi, Kościerska Huta — Börenhütte, Łąki — Lonken. Połęcińskie Jezioro — Pollenziner See; Kolebki — Koliebken; Wejcherowo — Neustadt; Kamela — Kamehlen; Skrzeszew — Krissau; Maternia — Mattern; Owczarnia — Schäferei; Nowa wieś — Neuendorf; Marszew — Marschau; Czepielsko — Czapielken; Wysoki Kiełpin — Hoch-Kelpin; Kiełpinek — Klein-Kelpin.
