Strona:William James - Pragmatyzm plus Dylemat determinizmu.pdf/73

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

wzbogaca się przez każdy rozdźwięk i przez każdą rozmaitość, którą obejmuje“, mówi F. H. Bradley[1]. Ma on na myśli, że ci zamordowani ludzie wzbogacają wszechświat i to się zowie filozofią. Lecz gdy profesorowie Royce i Bradley razem z całym tłumem prostodusznych i dobrze odżywionych myślicieli odsłaniają Rzeczywistość i Absolut i wyrozumówują precz zło i cierpienie, są one w rzeczywistości stanem jedynych istot, znanych nam gdziekolwiek bądź we wszechświecie, a obdarzonych rozwiniętą świadomością tego, czem jest wszechświat. To, czego doświadczają one — jest rzeczywistością. Daje ona nam bezwzględną fazę wszechświata. Ci to obdarzeni najlepiej doświadczeniem w naszym zakresie wiedzy, przez swoje doznawanie osobiste, mogą nam powiedzieć, co jest. Cóż znaczy rozmyślanie o doświadczeniu tych osób w porównaniu z bezpośredniem jego odczuciem. Filozofowie pracują w cieniu, ci zaś, którzy żyją i czują, znają prawdę. A umysł ludzkości — nietylko umysł filozofów i klas posiadających — lecz umysł szerokich mas ludzi myślących i czujących w milczeniu, przychodzi do tego poglądu. Oni teraz sądzą wszechświat, jak dotąd pozwalali hierofantom religii i nauki sądzić siebie...

„Ten robotnik z Cleveland, zabijający dzieci swoje i siebie samego (inny z przytoczonych wypadków), jest jednym z elementarnych a doniosłych faktów w tym współczesnym świecie i w tym wszechświecie. Nie można go usunąć przy pomocy pochlebstw lub zredukować do zera za pomocą wszystkich traktatów o Bogu, Miłości i Bycie, bezradnie istniejących w swej monumentalnej próżni. Jest to jeden z prostych, niedających się zredukować pierwiastków w życiu tego świata, po milionach lat jego istnienia i dwudziestu stuleciach chrześcijaństwa. Jest on tem w świecie moralnym, czem atomy lub podatomy w świecie fizycznym, czemś pierwotnem, niezniszczalnem. A to, co ogłasza światu, jest to obłuda wszelkiej filozofii, która nie

  1. „Appearance and Reality“, 204.