Strona:Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866-1891).pdf/525

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.
Z DZIEDZINY ESTETYKI.


Od trzech tysięcy lat trudzi się ludzkość badaniem piękna, a jednak dotąd nie doszła do pewników. Różnica zdań o piękności nie daje nam wcale tego spokoju, z jakim zachowujemy się wobec różnicy zdań o prawdzie n. p. matematycznego twierdzenia. Jeśli nam kto prawdy, dającej się udowodnić, nie uznaje, nie oburzamy się wcale; lecz jeśli nam zganią to, cośmy uznali za piękne, nie mamy pokoju, który jest skutkiem pewności zwycięstwa, czujemy nawet niechęć i urazę. Uznanie, że suma kątów w trójkącie równa się dwom prostym, nie rozwesela nas wcale, gdy zgodność czyjakolwiek w naszem upodobaniu sprawia nam prawdziwą rozkosz. Skąd to pochodzi, że na tem uznaniu tak zależy? Czemu tak różne jest zachowanie się nasze wobec prawdy od zachowania się wobec piękna? Czyż piękno nie jest tak oczywiste, jak prawda? Ono jest dla każdego oczywiste; pytanie tylko: czy się daje tak wydemonstrować jak prawda, inaczej: czy mamy środki, by zdobyć uznanie przeciwnika.
Jeśli nam brak tych środków, to przykrość ze sprzeczności a radość ze zgodności zdań psychicznie jest wytłómaczoną. Obadwa te uczucia bowiem płyną z jednego źródła, a mianowicie z wątpienia: czy sąd nasz o piękności zjawiska zdobędzie sobie uznanie, lub nie? Pragnienie tego uznania jest niezmiernie żywe, braknie go, to nam przykro, a jeśli je zyskamy, to arcy-miła dla nas niespodzianka.

W czem tkwi istota piękności? — dotąd nie wiemy. Usiłowanie zdobycia ogólnego pojęcia o pięknie dotąd okazało się bezowocnem, nie zdobyliśmy dotąd pewnej, wszystkich przekonywającej miary na jej ocenianie w zjawiskach, przyczyny jej dotąd dobadać się nam nie udało, a tak kiedy metafizyka, logiczna abstrakcja, olbrzymi zasób empirji i przyrodnicza metoda nas zawodzą, i nie dozwalają rozedrzeć tajemniczej przed nią zasłony, badanie skutku, jaki piękno wywiera, wzrasta do olbrzymiego znaczenia. Skutek ten jednak jest różny, sąd

513