Strona:Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866-1891).pdf/513

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

Klementyna Tańska-Hofmanowa uosabia niepewne, nieświadome właściwego celu, lecz nie mniej ważne zasługi pierwszej pedagogicznej epoki.
Narcyza Żmichowaka odzwierciedla szlachetne i wzniosłe porywy i słuszne żądania lecz zarazem przewagę uczuciowego pierwiastku i fantazji, szkodę przynoszącą ruchowi w drugim okresie.
Eliza Orzeszkowa przedstawia racjonalny kierunek ostatnich czasów: poważnej pracy nad przystosowaniem się do obecnych warunków i wymagań chwili.
W dziełach Elizy Orzeszkowej, tych nawet, w których kwestja kobieca nie stanowi głównej tendencji, coraz to nowy punkt jej jest rozbierany i z pod mistrzowskiego pióra wychodzi z wielką trafnością sądu i plastyką, pełnią przekonywającej siły. To też wpływ utworów Orzeszkowej na kobiety jest niezwykle silny: przełożone szkół specjalnych mogłyby wyliczyć wiele uczennic, skierowanych na drogę gruntownej nauki wstrząsającą tragedją Marty. Wiedzą o tem także kierowniczki pracowni niewieścich, a „Pamiętnik Wacławy“ zwany jest przez niejedną z dziewcząt „katechizmem“. Dodatnie to oddziaływanie sięga po za kraj nawet: „Marta“ pod tytułem „Ein Frauenschicksal“ rozpowszechniana jest gorliwie przez jedno z najpostępowszych stowarzyszeń „Deutscher Frauenreform-Vereins“. Wypożycza ją ono bezpłatnie wraz z dziełem Milla „O podległości kobiet“, specjalną odezwą zalecając członkom swoim urządzanie zbiorowych czytań, w celu zapoznania jak najszerszych kół niewieścich z temi utworami.
Samo zestawienie z pracą Milla stanowi dowód wysokiej wartości „Marty“, a tem samem zasług dla sprawy kobiecej, jakie Eliza Orzeszkowa położyła napisaniem już tej jednej powieści. O ileż one podniosą się jeszcze, gdy zważymy doniosłe dla kwestji znaczenie innych jej pism! A nie najmniejszej wagi jest także wprowadzenie do literatury naszej typu kobiety żyjącej dla wzniosłej idei, opartej na gruncie rozumu, wolnej od podniet uczuciowych, którą to ideę stawia ona wyżej nad wszelkie uczucia osobiste. Typ nowy, bo poglądy podobne od niedawna kiełkują w kołach niewieścich, krystalizując je zaś w artystycznej formie, Orzeszkowa uzupełniła wszechstronność obrazu, z jaką utwory jej odpowiadają pracy przetwarzania pojęć, obecnie odbywającej się w świecie kobiecym.

Warszawa.Paulina Kuczalska-Reinschmit.





501