„Deklaracja praw człowieka i obywatela“, rozpatrzona powyżej, nie była pierwszą ani ostatnią ani jedyną deklaracją praw. (Por. wyżej st. 8). Obcięlibyśmy na zakończenie rozprawki niniejszej rozpatrzeć jej znaczenie w rozwoju chronologicznym podobnych aktów politycznych. Pierwsza „deklaracja praw i wolności“, ogłoszona była w Anglji w. 1689 r. (Bill and Declaration of right and liberties of subjects). Anglja w XVII st., pomimo, że z dawien dawna posiadała niektóre zasadnicze prawa konstytucyjne, musiała w ciężkiej walce zdobywać wolności, które miały ograniczać władzę państwa i jego władców. Z pośród wszystkich ujawnianych żądań wysunięta została na samo czoło walki sprawa wolności sumienia. Wewnętrzny świat człowieka, jego wierzenia moralne i religijne dotkliwiej niż inne objawy jego działalności duchowej odczuwają wszelki gwałt zewnętrzny, wszelkie mieszanie się z zewnątrz, wszelkie zakłócanie zewnętrzne i brutalne. Walka o wolność sumienia nie ustawała w społeczeństwach europejskich w ciągu wielu stuleci i początków jej szukać należy w pierwocinach organizacji miejskich, do których spływały zewsząd rzesze ludu na tyle silnego, że potrafił się wyzwolić z poddaństwa i zaczął uprawiać wolne od opieki i przymusu rzemiosła. W miastach zaczęły powstawać i rozwijać się sekty i sekciarze pierwsi wolność sumienia głosić zaczęli. Ziemia włoska była ojczyzną tych pierwszych pożądań. Ale naród włoski tak samo jak żaden naród romański, nie potrafił wypracować logicznego całokształtu myśli
