Jakby mu o żelaznym wilku bajał. Knap. 288; Flor. 172; Trotz, p. w. Wilk; Dykc. I. 20; Mon. Gr. 385; Czel. 567. § Jakoby o żelaznym wilkn bajał. Rej. Zw. i Wizer; Budn. Ap; Pot. W. Ch. O żelaznym wilku mu się baje. Pot. Arg.
Bajbardzo.
Nie ma go i za bajbardzo.
Bajdula ob. Baja.
Bajka.
1 Bajek radzi słuchają, ludzie. — Żegl. II. 11.
2 Bajki to wszystko. — Gem. II. 10; Żegl. II. 12.
3 Jaka bajka, taka prawda.
4 Nie wszystko bajka, co ludzie bają
5 W bajce bywa połowa prawdy.
Bajki prawdy miewają połowę. Kotf.
6 W każdej bajce jest albo pies szary, albo kot szary.
7 W każdej bajce jest prawda na dnie.
8 Za bajki dają pałki.
Baka.
Świecić bakę (baki).
Świecić baki. Zabł. Bal; Glos. Świecić bakę. Tremb. S. M.
Wyrażenie to do niedawna jeszcze najrozmaiciej było objaśniane. Początku jego szukano w nazwisku ks. Baki, w wyrazach baki (faworyty) i Bake (po niem. sygnał morski) a Schneider (Encykl. Galicji. II. 330) nawet w sanskrycie dopatrywał się jego źródła. Ostatecznie, zdaje się, wyrażenie powyższe wyświetlił Karłowicz (w Kurj. Warsz. 1887, N. 299a). „Dostało się ono do nas, pisze, z języka ukraińskiego: „baki switity” albo „woczy switity,” po ukraińskn znaczy pochlebiać; „bakoswit” znaczy pochlebca. „Baki” w języku ukraińskim i białoruskim znaczy pogardliwie oczy; wyraz ten zbudowany, jak nasze patry, słuchy, pokrewny z baczyć, obaczyć i t. d. Więc „baki switity” znaczy dosłownie wlewać w kogo oczy, w oczy komuś patrzeć z chęcią służenia na każde skinienie, a w dalszej przenośni — zasługiwać się, pochlebiać. Podobne przenośnie znajdujemy i w innych językach: po grecku ophtalmodoùlos (dosł. niewolnik, sługa oczu) znaczy pochlebca; po łacinie oculis servire wyraża pochlebiać; toż samo znaczy po niem. Augendiener.” Przyczynę używania w mowie obok baki także bakę usprawiedliwia Karłowicz chęcią zastąpienia nieznanego i nieużywanego skądinąd wyrazu baki słowem bardziej znanem baka, które w północno-zachodniej dziedzinie mowy polskiej znaczy: sygnał, znak żeglarski (np. beczkę, latarnię pływającą). Por. jeszcze Dar. 3; Karł. 31.
Bal.
1 Będzie jutro bal, pójdzie ostatni szal, a po balu łyk, łyk — barszczyk. — Przyb., kp. dop.
2 Kiedy bal, to bal: całe jajko w barszcz wal.
3 Niejeden bal przynosi z sobą żal.
4 Sprawić komu bal.
Oćwiczyć, wytrzepać kogo.
Balsam.
Szkoda balsamu na kapustę i drogiego olejku na buty. — Sk. Kaz.
Szkoda balsamu do kapusty, szafranu do barszczu, cynamonu do skwarków. Kiers. Kaz.
Bałtyk.
Choć Bałtyk przepłynął, może na Dunajcu utonąć. — Lip. G. 57.
Odm. Można i Wisłę przepłynąć, a na Dunajcu zginąć.
Balwierz.
1 Balwierz balwierza goli. — Przyb. rkp.
2 Nie drwij (nie kpij) duda z balwierza. bo ci łeb ogoli (bo ci dudy ogoli).
Bałaban.
1 Mina bałabańska. — Sł. Wil., p. w. Bałaban.
2 Wąs bałabański. — Kochow. Niepr.
Wąs barabąs, czapka czerkieska, nie uważaj mościa panno, choć fortuna kiepska. Ż. Pauli, Pieśni ludu w Galicji, Lwów. 1838. 199. Wąs barabański, czupryna czerkieska. Karł. 18. Wąs bałabąs, czupryna czerkieska, a co do reszty, dosyć mina kiepska.
Mówią również „wąs brabancki (Dar. 4), lub też „wąs drabandzki.” Por. Schn. II. 369; Sł. Wil., p. w. Bałaban; Dar. 3.
Bałabanówka.
Gut, bon, Sagalas London, de kowal de Bałabanówka.
„Stosuje się to do lichych wyrobów krajowych, zwłaszcza do ognistej broni, jeśli ją kto udaje za angielską. Datuje to przysłowie od jakiegoś Biemachera z Bałabanówki, który takim napisem zrobioną przez siebie strzelbę przyozdobił.” A. Pług, Listy z Dżuryna. Gaz. Warsz, r. 1853. N. 21; Dar. 115.
Biemacher, zapewne zepsuty wyraz, z niem. Büchsenmacher.
Bałabanówka, wieś pod Lipowcem. W „Panu Tadeuszu”, w ks. IV znajdujemy ustęp, dostatecznie wyjaśniający powyższe przysłowie:
„Tęga strzelba, prawdziwa to Sagalasówka
Napis: Sagalas London à Bałabanówka...
(Sławny tam mieszkał ślusarz polak, który robił
Polskie strzelby, ale je po angielsku zdobił).”
Bałamut.
1 Czy nad Pełtawą, czy nad Prutem, to bałamut bałamutem.
2 Siedź w kącie bałamucie, jeśliś dobry, znajdą cię. — Lom. 29.
Siedź w kącie bałamącie, jesiś dobry, nájdą cie. Cinć. 34.
Bałdrzychów.
A to droga, jak na Bałdrzychów do Rzymu!
„Nie po drodze; wstąpił do piekła, po
