bójników musi być moralną, chcąc zachować łączność między sobą; może okradać cały świat, ale nie siebie nawzajem. Ażeby się zamiar niemoralny powiódł, musi choć w części posługiwać się bronią moralną. W istocie, często bardzo sama nasza siła moralna daje nam najskuteczniej moc czynić zło, wyzyskiwać drugie jednostki na naszą korzyść, okradać innych ludzi z przysługujących im praw. Życie zwierzęcia nie jest moralne, bo zwierzę ma na oku tylko chwilę bezpośrednio obecną; życie człowieka może być niemoralne, ale to tylko znaczy, że musi ono mieć podkład moralny. To co nazywamy niemoralnem, jest niedoskonale moralne, zupełnie tak samo jak to co nazywamy błędnem, jest prawdziwem w drobnym jakimś stopniu, inaczej nie mogłoby nawet być błędnem. Nie widzieć, znaczy być ślepym, ale źle widzieć, znaczy tylko widzieć w sposób niedokładny. Sobkowstwo ludzkie jest początkiem dostrzegania jakiegoś związku, jakiegoś celu w życiu; ażeby zaś działać w zgodzie z nakazami, jakie stąd płyną, zniewolony jest człowiek powściągać się i miarkować swoje zachowanie. Sobek chętnie znosi przykrości w interesie swojej jaźni, bez szemra-
