członków rodziny na rzecz starszych. Z jednej więc strony ów związek umożliwiał tak wczesną pełnoletność, z drugiej zaś ją krępował[1].
Cała ta kwestya wymaga studyów nad rodziną ówczesną, dla tego też bliżej w nią tutaj nie wchodzę. Owa pierwsza pełnoletność nie jest zresztą wyjątkową, ani znaną jedynie z prawa salickiego. Jest ona udziałem prawie wszystkich ludów pierwotnych. Znali ją w tych samych latach Fryzowie[2], a następnie Sasi[3] i Norwegowie[4]. Do X w. obowiązywała na Islandyi[5], do VIII u Longobardów[6]. Anglosasi nawet znali wcześniejszą. Chłopiec nie tylko po skończonych dwunastu latach, ale już w dziesięciu mógł się sprzedać w niewolę, wstąpić do klasztoru, nie mógł być przez ojca karany[7], miał też więc bardzo szeroki zakres działania, szerszy może nawet u Franków. Naturalnie u różnych germańskich szczepów zakres tej pełnoletności był większy lub mniejszy, sądzę jednak, że te zasadnicze znamiona, które wyżej podałem, były wszędzie te same, można więc przy nich pozostać jako przy najważniejszych.
Na tem się kończy charakterystyka tego pierwszego dojścia do lat, nie kończy się jednak proces upełnoletniania. Zostaje faktyczna dojrzałość i złączone z nią przystrzyżenie zarostu.
Z góry muszę tutaj ostrzedz każdego, że rozgraniczenie zakresu tej pierwszej pełnoletności od owej drugiej ostatecznej, której znakiem jest nadanie broni i drugie postrzyżyny, jest dosyć trudne. Pierwsza w dwunastu latach zdaje się być czasem tak obszerną, że nie wiele pozostaje dla drugiej, późniejszej. Chłopiec dwunastoletni n.p. mógł się żenić[8], przysięgał także na wierność królowi za czasów Karola W., bywał i na wiecach ludowych[9]. Otóż i jedno i drugie zdaje się wkraczać w zakres faktycznej dojrzałości i pełnoletności politycznej, jest to jednak pozornem. Co do pierwszego punktu, to bez kwestyi lat dwanaście były pierwszą, czysto fakultatywną granicą dojrzałości, przy której
- ↑ N.p. Ed. Rotharis 167. Luitprand 57. Legum IV.
- ↑ Lex Frisonum 70. Legum III.
- ↑ R. Schröder, Die Franken und ihr Recht 1881, str. 41. — Heussler, Institutionen des deutschen Privatrecht I 1886 str. 55.
- ↑ Kälund l. c. str. 216. — Amira, Nordgerm. Obligationenrecht 82. I str. 19.
- ↑ Konrad Maurer, Island 1874, str. 343.
- ↑ Ed. Rotharis 155.
- ↑ Essays in Anglo-Saxon Law. Boston 1876. E. Young: The Anglo-Saxon family Law str. 160. — Schmidt, Die Gesetze der Angelsachsen 1858. Leges Inae str. 25, 27, 2, Hlothar’s u. Eadric’s Gesetze str. 13, 6 por. też Aethelstan’s Gesetze 123 str. 171.
- ↑ Leges Longobardorum. Luitprandi 117.
- ↑ Capitularia Regum Francorum ed. Berendt. 12.
