z ducha i sposobów działania bliżsi anarchistom, niż socjalistom typu marxowskiego. — Spółdzielcy — tak samo jak anarchiści bynajmniej o władzę nie walczą ani jej nie pragną; potrzebna im jest jedynie swoboda organizowania się. Spółdzielcy — tak samo jak anarchiści — całe działanie swoje opierają na najlepszych, społeczno-etycznych pierwiastkach duszy ludzkiej, wierzą w zasadniczą dobroć człowieka, i dążąc do organizowania ludzi na najpierwotniejszej podstawie interesów masowych, są przeświadczeni, ze w wolnych organizacjach pomocy wzajemnej ujawnią się w całej pełni najwyższe etyczne właściwości ludzkie: — ponieważ tylko w środowisku etycznie wysokiem wolne organizacje należycie rozwijać się mogą i ponieważ — z drugiej strony — tylko wolne organizacje mogą wyhodować typ rzeczywiście etycznego, uspołecznioncgo i samorządnego człowieka-obywatela. — Wszystkie organizacje rzeczywiście spółdzielcze, są doskonałym przejawem spółczesnym tej przepotężnej dążności do pomocy wzajemnej, której uwydatnieniu i opiewaniu poświęcona jest praca Kropotkina. — Książka ta dla każdego działacza spółdzielczego może być oparciem, może mu dostarczyć uzasadnienia jego poglądów i metod działania — i to uzasadnienia, sięgającego wstecz aż do najpierwotniejszych społeczeństw zwierzęcych.
Jeśli chodzi o stwierdzenie istotnego pokrewieństwa duchowego pomiędzy anarchistami i spółdzielcami, dość wspomnieć Edwarda Abramowskiego, bodaj jedynego w Polsce samodzielnego teoretyka anarchizmu, który jednocześnie był gorącym zwolennikiem i propagatorem ruchu spółdzielczego. (Swoje prace anarchistyczne ogłaszał Abramowski pod pseudonimami jako Walczewski i jako M. A. Czajkowski).
Przekładu niniejszego dokonano z oryginału angielskiego, zestawiając go tu i owdzie z przejrzanym przez autora przekładem rosyjskim. Jest to przekład niemal całkowity, — skrócono tylko nieco dwa rozdziały ostatnie. — Opuszczono również dodatki, dopiski i bardzo obfity w oryginale materjał bibljograficzny. Do tego ostatniego kroku czuliśmy się uprawnieni dlatego, że bibljografja ta zawiera wyłącznie dzieła w językach obcych — komu zaś znany jest język angielski, francuski, niemiecki, lub rosyjski, ten sięgnąw-
