Te są zasługi, jakie według księgi praw Hammurabiego najmici powinni byli pobierać. Może jednak król ten, który „z woli bogów chciał strzedz słabych, aby ich silni nie uciskali“, w trosce o dobro maluczkich poszedł za daleko i wyznaczył za pracę ich zapłatę wyższą, niż nieraz warunki gospodarcze na to pozwalały. Możnaby pewno w ten sposób tłomaczyć przeciwieństwo zachodzące między normą zasług, wyznaczoną przez króla, a między zasługami, które robotnicy istotnie pobierali, nieraz znacznie od normy tej niższemi. Jak poniżej zobaczymy, bywały zasługi te czasem i wyższe, niż wyznaczył król; widocznie więc to przepisy ustawy jego nie obowiązywały niewzruszenie, a ulegały zmianom w miarę potrzeb i ogólnych warunków gospodarczych. Bo zauważyć tu trzeba, że każdorazowy stosunek wolnego najmity do chlebodawcy powstawał wskutek wolnej obustronnej umowy. Pewno, że przy umowie takiej pan i chlebodawca był stroną ekonomicznie silniejszą, przeważającą, on mniej lub więcej wyznawał warunki; ale w żadnym razie nie miał prawnej możności narzucenia samowolnie warunków najemnikowi i zmuszenia go do przyjęcia tychże. Na odwrót znów wolny robotnik w chwili wielkiego zapotrzebowania rąk do pracy mógł taką chwilę wyzyskać i żądania swoje podwyższyć; żywe przykłady i illustracye stosunków takich znajdziemy poniżej.
Powiedziałem co dopiero, że stosunek najmity do chlebodawcy powstawał wskutek wolnej umowy stron obu. Ale umowa nie była jeszcze sama przez się ani obowiązującą, ani prawomocną. Z niektórymi wyjątkami — które w dalszym ciągu wskażemy[1] — każdy prywatny układ, aby był prawomocnym, winien był z reguły być zawarty w formie spisanego kontraktu i zaopatrzony w podpisy świadków zazwyczaj także w ich pieczęcie. Formuła wszystkich kontraktów, z małemi odmianami jest stale ta sama:
Przedmiot kontraktu — obiedwie strony wymienione — formułka stwierdzająca prawomocność układu - przysięga stron obu — świadkowie, ich podpisy, pieczęcie albo i znaki wyciśnięte paznokciem — data. W kontraktach najmu bywa przysięga stron zazwyczaj opuszczaną[2].
Tej to formalistyce prawnej, wymagającej w Babilonii (to samo w Egipcie) spisania układu mającego obowiązywać, zawdzięczamy, że kontraktów tych najróżniejszej treści zachowała się do naszych czasów
