„Zdziwienie“ Dr Chodeckiego jest zbyteczne, ponieważ kwestya nerwowości, prócz strony „czysto lekarskiej“ ma jeszcze stronę ogólniejszą, społeczną, ogólnie ludzką; lekarz więc, traktujący sprawę chorób nerwowych, musi wkroczyć w tę dziedzinę, która czasami bywa mu niestety dość obca i ta okoliczność może wywołać zupełnie słuszną i uzasadnioną krytykę ze strony „nie lekarza“. Dr Chodecki nie dowiódł bynajmniej mojej „niekompetencyi“ w zakresie tych kwestyi, jakie poruszałem; jeżeli więc dajemy tę obszerną odpowiedź, to nie ze względu na wagę zarzutów Dra Chodeckiego, lecz ze względu na zasadniczą, społeczną ważność kwestyi poruszonych. Dr Chodecki zamiast argumentacyi, zasłania się największymi powagami doktorskiemi, ale i największe powagi medyczne mogą się mylić, gdy wkraczają w obcą im nieraz dziedzinę socyologii; mogą się mylić tem bardziej, że uprzedzenia kastowe często zaciemniają ich pogląd. Powagi Dra Chodeckiego widzą brak ideałów, brak podstaw etycznych, jako przyczynę nerwowości, a nie widzą np. pruskiego militaryzmu, który wysysa najżywotniejsze soki z ludzi pracy, czyni z nich maszyny robocze, obciąża ich nadmiernymi podatkami. Nie zapominajmy, że uczeni niemieccy pod względem społecznym stanowią niemal kastę; wszak od Niemców wyszła potworna myśl podziału społeczeństwa na uczonych, używających wiedzy i życia bez wszelkich ograniczeń i uprze-
