Amiel należy do tej samej rodziny forpoczt ewolucyi psychicznej“, przeduchowionych nerwowców, co i Nietzsche, którego charakterystykę skreśliliśmy powyżej, lecz jest to odmienny typ psychiczny tej rodziny. Podczas gdy Nietzsche przedstawia typ o silnem napięciu uczucia, niespokojny, nieugięty, skłonny do buntu, wybuchu, to Amiel jest typem bardziej intelektualnym niż uczuciowym, smutnie spokojnym, skłonnym raczej do analizy niż do wybuchu, do rezygnacyi niż do buntu; pod tym względem ma dużo wspólnego z Goncourtami, tylko gdy u nich tłem duchowem, punktem oparcia, była estetyka, u Amiela jest tem etyka. Swą przenikliwą, pognębiająco-trzeźwą auto-analizą przypomina on w łagodniejszej formie Garborgowego Grama z „Dusz znużonych“, swym etyzmem — Kierkegaarda lub Tołstoja; choć zresztą nie neguje on estetyki, lecz stara się ją pogodzić z etyką; toteż, gdyby nie tło chrześciańsko-religijne, przypominałby Guyau’a, tego, rzec można, chrześcianina „irreligijnego“, nie wierzącego w Boga, który była dlań za mało chrześciańskim.
Jeżeli typy Nietzschego i Amiela są odmienne, to tymbardziej odmiennemi są ich utwory literackie; mówimy „tymbardziej“, dlatego, ze podczas gdy utwór literacki Amiela, jako „dziennik“ auto-analityczny[1]
- ↑ Ob. Henryk Fryderyk Amiel. Z pamiętnika tłóm. z franc. A. Kordzikowska.
