Strona:PL Tołstoj - O wojnie.djvu/23

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została uwierzytelniona.

dopiero wtedy, gdy wszyscy ludzie, lub ich większość, odmówią brania w nich udziału. Ale odmowa jednego człowieka, czy jest on carem, czy zwykłym żołnierzem, tylko zgubiłaby jego życie niepotrzebnie i bez najmniejszej dla nikogo korzyści. Jeśli by car rosyjski teraz odstąpił od wojny, zdetronizowanoby go, może by nawet go zabito, by się go pozbyć; gdyby zwykły człowiek odmówił służby wojskowej, posłanoby go do karnych batalionów, a może rozstrzelano. Pocóż więc bez najmniejszego pożytku pozbawiać się życia, które może być pożyteczne dla społeczeństwa?“ Tak brzmi zwykłe pytanie tych, co nie myślą o przeznaczeniu swego życia i dlatego nie rozumieją go.
Ale nie tak mówi i czuje każdy człowiek, który rozumie przeznaczenie swego życia, to jest, każdy człowiek religijny. Taki człowiek kieruje się w postępowaniu nie przypuszczalnymi skutkami swych uczynków, lecz świadomością przeznaczenia swego życia. Robotnik fabryczny idzie do fabryki i wykonywa tam pracę mu wyznaczoną, nie rozważając, jakie będą”skutki jego roboty. W taki sam sposób działa żołnierz, wykonywujący wolę swych zwierzchników. Tak też postępuje człowiek religijny, spełniając dzieło przepisane mu przez Boga bez rozprawiania o tem, co właściwie wyniknie z tego dzieła. Przeto dla człowieka religijnego nie istnieje kwestya, czy wielu albo niewielu ludzi postępuje tak samo, jak on, lub też kwestya, co się z nim stanie, jeśli uczyni to, co uczynić powinien. Wie, że prócz życia i śmierci nic stać się nie może, oraz że życie i śmierć są w rękach Boga, którego on słucha.
Człowiek religijny postępuje tak a nie inaczej, nie dlatego, że chce tak postępować, ani też nie dlatego, by to było pożyteczne dla niego lub dla innych ludzi, lecz ponieważ, wierząc, że życie jego jest w ręku Boga, nie może inaczej postępować.
Na tem polega zasadnicza cecha postępowania ludzi religijnych. A przeto zbawienie ludzi od klęsk, które sami na siebie sprowadzają, może być urzeczywistnione tylko, o ile kierują się oni w swem życiu nie korzyścią lub rozumowaniami, lecz świadomością religijną.

X.

„Ale co mamy czynić z wrogami, którzy na nas napadają?“
„Miłujcie swych nieprzyjaciół, a nie będziecie ich mieli“ — po-