Strona:PL Tołstoj - O wojnie.djvu/18

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została uwierzytelniona.

łalności ludzkiej — bez religii. Nie tej religii, która polega na wierze w dogmaty, na spełnianiu obrządków, dających przyjemną rozrywkę, pociechę, pokrzepienie, ale tej religii, która ustanawia stosunek człowieka do Wszechistnienia, do Boga, a przeto daje powszechny, wyższy kierunek całej działalności ludzkiej. Bez tej religii ludzie stoją na poziomie zwierząt, a nawet niżej od nich. Zło to, prowadzące ludzi do nieuchronnej zguby, wykazało się ze szczególną mocą w naszych czasach. Albowiem po utraceniu wszelkiego rozumnego drogowskazu w życiu i po wytężeniu wszystkich swych sił na wynalazki i ulepszenia głównie w dziedzinie technicznej, ludzie współcześni zdobyli olbrzymią władzę nad siłami przyrody. Ale nie mając żadnej przewodniej wskazówki do rozumnego korzystania z tej władzy, użyli jej naturalnie do zadawalniania swych najbardziej poziomych i zwierzęcych skłonności.
Pozbawieni religii, ludzie, posiadający olbrzymią władzę nad siłami natury, podobni są do dzieci, którym na zabawkę dano proch albo gaz wybuchowy. Rozważając potęgę, posiadaną przez ludzi naszych czasów, i sposób w jaki z niej korzystają, czujemy, iż ze względu na swój poziom moralny, ludzie nie mają prawa nietylko na używanie kolei, pary, elektryczności, telefonów, fotografii, telegrafów bez drutu, ale nawet i na prosty kunszt wyrabiania żelaza i stali. Wszystkie bowiem te ulepszenia i kunszty używają tylko na zadowolenie swych chuci, na zabawę, marnotrawstwo i wzajemne się niszczenie.
A więc — co czynić? Odrzucić wszystkie te ulepszenia życiowe, całą tę potęgę nabytą przez ludzkość — zapomnieć, czego się ludzkość nauczyła? Jest to niemożliwe. Jakkolwiek zgubny użytek robią ludzie z tych nabytków umysłowych, są to jednak nabytki i ludzie nie mogą ich zapomnieć. Zmienić ten układ narodów, jaki się w ciągu stuleci utworzył, i wytworzyć nowy? Wynaleść nowe instytucye, które by przeszkodziły mniejszości w oszukiwaniu i wyzyskiwaniu większości? Rozpowszechnić wiedzę? Wszystkiego tego próbowano i czyni się to z wielkim zapałem. Wszystkie te urojone sposoby naprawy są to tylko sposoby oszołomienia się, odwracania uwagi od nieuchronnej zguby. Granice państwa ulegają zmianom, instytucye przekształcają się, wiedza rozpowszechnia się. Ale w obrębie innych granic, przy innej organizacyi społeczeństw, ze wzrostem oświaty ludzie pozostają takiemi samemi zwierzętami, gotowemi każdej chwili