Strona:PL Poezye Adama Mickiewicza. T. 1. (1899) 034.jpg

Stanisława Chołoniewskiego i do hr. Henryka Rzewuskiego, zwróciły jego umysł w innym kierunku, odrywając go od uczuć osobistych.
 Od czasu studyów uniwersyteckich zobojętniał Mickiewicz nie dla idei religijnej wprawdzie, ale dla obrządków kościelnych, a życie światowe, jakie w Odessie, Moskwie i Petersburgu prowadził, nie mogło go ku nim nakłaniać. Zdaje się, że poznanie żarliwego mistyka, Józefa Oleszkiewicza, w stolicy cesarstwa, najprzód lubo niewidocznie, podziałało na pierwsze przebudzenie nastroju religijnego w Mickiewiczu, a pobyt w Rzymie, widok wspaniałych obrzędów kościelnych, jakim przez czas pięcioletniego przeszło pobytu w Rosyi przypatrywać się nie miał sposobności, przestawanie z osobami pobożnemi, wreszcie czytanie dzieł, mających na celu obronę wiary chrześciańskiej wobec napadów racyonalizmu, lub budzenie jej w duszach zwątpiałych i obojętnych, między innemi studyowanie pism sławnego naówczas teologa-filozofa, księdza Lamennais, wzmocniło ów nastrój i przejęło nim całą umysłowość poety. Już w wierszu: »Do M. Łempickiej w dzień przyjęcia Komunii św.« (na wiosnę r. 1830) wyraziła się tęsknota poety za wiarą prostą i naiwną, a w utworach pisanych prawdopodobnie pod koniec r. 1830, takich jak: »Rozmowa wieczorna«, »Rozum i wiara«, »Mędrcy« i »Arcy-mistrz«, już bardzo wyraźnie widać ukorzenie się umysłu wieszcza wobec wiary.
 Jeżeli ten kierunek ducha nie przybrał odrazu form krańcowych, zawdzięczał to Mickiewicz przedewszystkiem właściwości swego umysłu, który nigdy nie przechodził nagle z jednej fazy do drugiej, ale je stopniowo i zwolna przebywał — powtóre wpływowi rewolucyi listopadowej, wybuchłej w Królestwie Polskiem. Różne przeszkody nie dozwoliły Mickiewiczowi natychmiastowo zbliżyć się do kraju; najprzód brak pieniędzy, gdyż całą gotówkę oddał swojemu młodemu przyjacielowi, poecie, Stefanowi Gar-