zatapiania się w rozpamiętywaniu boleści osobistych oderwała go sroga rzeczywistość, gnębiąca ogół.
Stowarzyszenia studenckie w Wilnie, z początku przez zarząd uniwersytetu dozwolone, później (r. 1820 i 1822) zabronione, utrzymywały się ciągle, ale już w tajemnicy. Wypadek, dnia 3 maja 1823 r. w gimnazyum wileńskiem zaszły, sprowadził śledztwo, na które zjechał z Warszawy przewrotny senator, Mikołaj Nowosilcow. Aresztowany został Tomasz Zan i inni członkowie towarzystwa Filomatów i Filaretów w liczbie stu kilkudziesięciu. Dnia 23 października 1823 r. dostał się do więzienia i Mickiewicz i przesiedział w klasztorze Bernardynów pół roku. W więzieniu objawił się w nim dar improwizacyi, którego drobne zaledwie okruchy do nas doszły. W dniu 24 października 1824 roku udał się wraz z 19 innymi współwygnańcami w drogę do Petersburga, gdyż pobyt na Litwie był mu, jak wielu innym, wzbroniony. Przejście to rozpłomieniło w nim uczucie narodowe, uświadomiwszy głęboko w duszy cały okres cierpień, jakich Polska od czasu rozbicia się Rzeczypospolitej doznawała.
Dwumiesięczny blizko pobyt w stolicy Rosyi dał przedewszystkiem poznać Mickiewiczowi prawdziwie duże miasto, zbliżył go do dawniejszych kolegów, co tu zamieszkali, i nastręczył sposobność poznania wielu nowych twarzy i charakterów, a mianowicie spiskowców rosyjskich, Bestużewa i Rylejewa. Jeszcze większą pod tym ostatnim względem obfitość przedstawiła mu daleka podróż przez Witebsk, Kijów, Steblów, Elizawetgród do miasta nadmorskiego Odessy, wraz z kolegami-filomatami, Franciszkiem Malewskim i Józefem Jeżowskim. Mickiewicz i Jeżowski mieli nadzieję dostania katedr w liceum Richelieugo
_026.jpg&oldid=2196783){kind=link}