Strona:PL Pisma Henryka Sienkiewicza t.2.djvu/209

To objaśnia wszystko. Ten nierówny stosunek pomiędzy żądaniem pracy, a ofiarowaniem jéj, istnieje do dziś dnia w większości stanów, a zatém do dziś dnia nie zmienia się i jéj uznanie, które prócz tego, ze świadomością jest podtrzymywane przez opinią publiczną i wychowanie, jako główny i szczególniejszy przymiot narodowy.
 Z drugiéj strony, przy samorządzie, który pozwala na to, aby dane usposobienie ogółu odbijało się natychmiast i w instytucyach, możliwem było zaprowadzenie urządzeń państwowych w duchu tego poszanowania pracy, a zatém w duchu czysto i wyłącznie demokratycznym. Do takich instytucyj publicznych należą przedewszystkiem szkoły. W Europie, mimo iż zrozumiano oddawna potrzebę oświecenia klass niższych, główna uwaga jednak zwrócona jest nie na szkoły elementarne, mające na celu oświatę, ale na zakłady naukowe wyższe, poświęcone naukom ściśle wziętym. Ależ nie potrzeba dowodzić, że owe wyższe zakłady nieprzystępne są prawie zupełnie dla większości klass społecznych, stanowiących tak zwany świat prosty, czyli że wychowanie państwowe ma na celu przeważnie nie cały naród, ale tylko świat wyższy, intelligentniejszy, pański. Wytwarza to istotnie takie różnice w rozwinięciu umysłowém ludzi, że w obec nich, równość towarzyska i obyczajowa jest niemożliwa.
 W Ameryce znowuż jest inaczéj. Szkoły mają na celu nie tyle naukę, ile ogólną oświatę. Istnieją wprawdzie wyższe specyalne zakłady naukowe, ale uwaga społeczna zwrócona jest głównie na szkoły elementarne, w których uczy się cały naród. Dlatego téż można powiedzieć, że nauka stoi, na ogół wziąwszy