Organizacya administracyjna, sądowa i polityczna Polski w czasie powstania 1863/4 przedstawia dla myślącego człowieka przedmiot niezmiernie ciekawy i ważny. Jak bowiem twórczość polska na polu wojennem, tak też i na polu polityczno-rządowem, umiała zastosować się do położenia i wśród danych okoliczności i warunków, wynaleść nowe formy i sposoby rządzenia.
Kraj przez sam fakt powstania nie został oswobodzony. Wybuch w nocy z 22 na 23 stycznia nie oczyścił go z nieprzyjaciela. W takiem położeniu sama konieczność narodowego działania musiała natchnąć pomysł utworzenia tajemnego polskiego państwa.
Obok więc carskiego rządu i władz jego stanął Rząd Narodowy i cały szereg władz najregularniej funkcyonujących, które coraz mocniej ograniczały, osłabiały i do zupełnej niemocy doprowadzały władze moskiewskie.
To tajemne polskie państwo, posiadające własne wojsko, własną administracyę, własne władze skarbowe, sądy, poczty i policyę — mogłoby było przez długą trwałość i energiczną czynność podkopać zupełnie panowanie carskie bez wypowiedzenia mu wojny.
Rezydencyą Rządu Narodowego była Warszawa, posiadająca blisko 40.000 załogi nieprzyjaciela; Rząd Narodowy pomimo tej załogi i licznej moskiewskiej jawnej i tajemnej policyi, odbywał codzień swe posiedzenia, wydawał rozkazy, przyjmował deputacye z prowincyi i posłów z zagranicy, — był tylko dla Moskali tajemnym, dla Polaków zaś patryotów jawnym i przystępnym rządem.
Ten fakt jawności dla swoich a tajemniczości dla najezdników jest niezwykłym, po raz pierwszy w dziejach prze-
_030.jpg&oldid=1932034){kind=link}