Strona:PL Ogólna charakterystyka powstania w 1863 (Giller) 025.jpg

jaciela. Ucieczka stawała się więc koniecznością, wchodziła w system tej wojny i dla tego nie ubliża ona sławie powstańców walczących w tak trudnych warunkach.
 Korpusy regularnych wojsk i całe nawet armie w razie otoczenia najczęściej broń składają przed zwycięzkim nieprzyjacielem.
 Wojsko pruskie, sprężyście i karnie zorganizowane, służyło od czasów Fryderyka II. za wzór wszystkim europejskim armiom. Cóż się jednak pokazało w nieszczęściu? Oto, że go organizacya sama uratować nie mogła. Po przegranej bowiem pod Jeną, tak mało posiadało siły odpornej, tak mało wytrwałości, że się wszystkie prawie oddziały tego wojska poddawały jeden za drugim i Napoleon we dwa tygodnie stał się władcą całego pruskiego państwa.
 W wojnie francusko - niemieckiej 1870 i 1871 korpusy wojska francuzkiego, słynącego także z dzielności, nie próbowały nawet przebijać się przez okrążające siły niemieckie. Pod Sedanem, pod Metzem poddały się setki tysięcy żołnierzy, tak, że cała prawie francuska armia znalazła się w niemieckiej niewoli.
 Powstanie 1863 nie zna hańby kapitulacyi; w ciągu tej wojny, jaką prowadziło, ani jeden oddział polski broni nie złożył przed Moskalami. Porażone i otoczone rozpierzchały się, ale się nie poddawały. Bywały zaś wypadki, że wszyscy powstańcy w oddziale polegli a żaden broni przed wrogiem nie złożył.
 W Wieluńskim powiecie, oddziałek z siedmnastu powstańców złożony, pod komendą swojego podoficera, napadnięty został w czasie marszu tak nieszczęśliwie, że zaraz w pierwszej chwili komenderujący nim podoficer pochwycony został przez Moskali i powieszony na drzewie przy drodze rosnącem. Pozostałych wezwał kapitan carski do poddania się na łaskę i niełaskę. Odrzucili z godnością to wezwanie, i otoczywszy drzewo, na którem wisiał ich dowódca, bronili się przez kilka godzin. Dwustu żołnierzy carskich walczyło z siedmnastu polskimi bohaterami. Żaden z nich nie ocalał, wszyscy tam padli pod tem drzewem równie wielcy jak owi Grecy, co legli pod Termopilami!