592 Gustaw II.—Gustawa Adolfa stowarzyszenie. trzymywał G. narzucony swemu krajowi protestantyzm i prześladował zawzięcie religję katolicką. Otworzył on w swojóm państwie przytułek dla wszystkich prześladowanych za religję, ale tylko dla protestantów, i tymi opiekował się troskliwie. Protestanci poczytują G'a za swego bohatera. Utrzymują oni, iż w Niemczech walczył on jedynie za swobodę religijną swoich współwyznawców; wszakże poważniejsi historycy inaczej sądzą. Protestancki historyk Leo (Lebrbuch der Unirersalgesch. 2 Aufl. III 384) mówi: „My niemcy powinniśmy zważyć, że to wdanie się Szwedów, niby w interesie naszej ojczyzny, wcale nam nie było potrzebne, i że jakkolwiek G, miłym się okazał niejednemu, dla naszych książąt, nawet tych, którzy mu się oddali zupełnie i ze wszystkióm, był on zawsze dumnym i twardym despotą, że we wszystkióm u niego przodował interes Szwecji i że jego zamysły w Niemczeoh zmierzały nie do czego innego, jak do rozbicia państwa niemieckiego." Drugi protestancki historyk Gfrórer (Gusta? Adolph etc. 2 Aufl. p. 1016) mówi: „G. wojował o koronę cesarską Niemiec, nie ulega żadnej wątpliwości, i śmiesznie jest patrzeć, jak niektórzy, zbyt troskliwi o jego chwałę, radziby to nkryć." Podobnież mówi i Barthold (Gesehichte des grossen teutschen Krieges etc.:, Stuttgard 1842 I 81), śmiejąc się z tych, co „bezmyślnie pozbywszy wszelkiego uczucia narodowego, powtarzają podania swoich pastorów i kaznodziejów, wysławiając „wspaniałomyślnego obrońcę ich Kościoła i zbawcę niemieckiej wolności," tej wolności, która była tylko na korzyść małych książąt, a godność i powagę państwa wydawała na urągowisko obcego najezdcy." Życiorysy G'a (oprócz cyt. G/ni rera): przez Rango, Lpz. 1824; przez 8par/etd'a, ib< 1844; przez FreyzeWa, ib. 1852; przez Hetbig'a, ib. 1854. Cf. Flathe, Gustav A. u. der Dreissigjabrige Krieg, Dresd. 1840,4 t. Cf. Kr z. Radziwiłła Sprawy wojen., Paryż 1859. S, S. Gustawa Adolfa stowarzyszenie ewangelickie. Protestanckie to stow. ma nn celu wspieranie odosobnionych i ubogich gmin protestanckich. Założycielem jego był r. 1 832 superitendent Chryttjan Gottłob Grozzmann (f 185 7) w Lipsku. Okazję do założenia tego stowarzyszenia dał uroczysty obchód dwóchsetnej pamiątki śmierci Gustawa Adolfo. Ustawę stowarzyszenia zatwierdził rząd saski 4 Paźd. 1834 r. Początkowo stow. szło opieszale; r. 1841 posiadało 12,850 tal., z których 10,000 pochodziło se składek, zebranych w kościołach szwedzkich, na rozkaz króla szwedzkiego. K. Himmermann, darmsztadzki kaznodzieja dworski, pobudzony troskliwością katolików francuzkich o niesienie religijnej pomocy współbraciom, rozproszonym pomiędzy inowiercami, nie wiedząc nic o stowarzyszeniu saskićm, wydał 31 Paźd. 1841 r. odezwę, w której proponuje założenie podobnego stowarzyszenia. Stowarzyszenie to nowe nie przyjęło zasady kapitalizowania, jakiej trzymało się stowarzyszenie saskie. Oba połączyły się 184 2 r. Odtąd stow. poczęło się szybko wzmagać. Na czele stow. znajduje się zarząd centralny, rezydujący w Lipsku. W każdym kraju, w każdej większej prowincji znajduje się ztmoarzyszenit główne (Haupt-Verein), centralizujące działalność stowarzyszeń pomocniczych. Zgromadzenie walne odbywa się przynajmniej raz co trzy lata. Fundusz zbiera się z kwest kościelnych, darów i składek. D. 6 listop., jako w rocznicę śmierci Gustawa Adolfa, zarząd centralny składa sprawozdanie ze swoich czynności. Król pruski, wllrtembergski i inni ksią-ięta niemieccy popierali stowarzyszenie; w Bawarji zakazano 10 Lut.
