590 Gustaw II. i zajęły wyznaczone im stanowisko pod Grudziądzem, gdzie jut znajdował się hetman Koniecpolski z 3,000 jazdy. Jednocześnie G. przypłynął do Elbląga, zebrawszy na tę piątą wyprawę 17,000 wojska. Polacy uderzyli (S7 Cz.) na armję szwedzką pod Sztumem i rozproszyli ją. G. dwa razy pojmany, tylko niepoznany wymknął się zwycięzcom, postradawszy swój kapelusz, który posłano Waldsteinowi. Ścigani przez jazdę polską, szwedzi ustąpili do Malborga. Zygmunt III z królewiczem Władysławem jadąc do obozu polskiego, byli już w Bydgoszczy, gdy nadeszła wiadomość 0 tem zwycięztwie, które mogło było położyć koniec długiej wojnie. Jakoż nastąpiłoby to w istocie, gdyby nie zwłoka w ściganiu rozbitego nieprzyjaciela i oblężeniu Malborga, a to ze strony feldmarszałka Arnima. Okazało się, że ten brandeburczyk w służbie cesarskiej znosił się we wszystkióm z elektorem i księciem pruskim, i w skutek tego wszystko, co uradzono i postanowiono między królem, hetmanem i jenerałem cesarskim, przez tego ostatniego donoszonem było jego elektorowi, a ztamtąd szło natychmiast do obozu szwedzkiego. Przy całej swojej wyrozumiałości 1 względności dla dowódcy wojsk posiłkowych, Zygmunt III przekonawszy się najdowodniej, że mu zgoła ufać nie można, zażądał od dworu wiedeńskiego jego odwołania, co też Waldstein uczynił natychmiast. Tymczasem G. wzmacniał się mnogiemi posiłkami, przybywającemi do niego ze Szwecji, z Inflant i z Niemiec, tak, iż wkrótce zebrał siły przewyższające polskie, ale już się nie wychylał z Malborga, oblężonego przez wojska polskie. Po mnogich i zaciętych walkach, stoczonych w szańcach około tego miasta, Koniecpolski zdobył wyspę pod Malborgian/f z wielką stratą szwedów, których wtedy zamknął jeszcze ściślej. Były to już ostatnie czyny tej długoletniej wojny. Nierad był i król i hetman z posiłkowych wojsk austrjackich, bo te więcej bawiły się rabunkami aniżeli wojną, zwłaszcza kiedy nie odebrały w porę swego żołdu, tak, ii wódz polski musiał wysyłać cale oddziały wojska na poskromienie tych swoich sprzymierzeńców. Wkrótce Zygmunt III, złożony ciężką chorobą, oddalił się z obozu, zezwoliwszy na rozejm, jaki zawarto 30 Sierp., poczóm wojsko polskie odstąpiło od Malborga i pociągnęło pod Grudziądz. W kraju strasznie wyniszczonym czteroletnią wojną pojawił się głód i morowa zaraza. Naród wzdychał do pokoju, nietylko iż uprzykrzyła mu się wojna i ofiary na nią, a w krajach będących jej widownią i im sąsiednich straszne jej klęski i spustoszenia, ale że i w swoich, zwichniętych przez reformę reli-ligijną pojęciach, trwożył się, by związek króla z cesarzem nie zagubił w Polsce wolności. Sam król, złamany tyloma przeciwnościami, osłabł w swojej wytrwałości. Anglja i Francja podjęły się pośrednictwa. G. umiał wyzyskiwać i usiłowania obcych rozjemców i pokojowe usposobienie polaków. Anglik w tómi w owómokazywałsłusznośći wyrozumiałość dla strony polskiej; ale niecny francuz i to potrafił zniweczyć przez podłą zawiść i próżność, ażeby ułożone warunki były jego wyłącznem dziełem. Rozejm zawarty w Altmarku (26 Wrz.) na lat sześć, zapewniał Szwecji jej zabory w Inflantach, oraz Pomorze pruskie, z wyjątkiem Gdańska. Malborg i Sztum powierzono do zachowania księciu pruskiemu. Wypadło jeszcze potóm zapłacić za otrzymane posiłki 50,000 dukatów cesarzowi niemieckiemu, który, dzięki tej wojnie przez lat tyle, był wolnym od najgroźniejszego nieprzyjaciela. Zaraz na pierwszym sejmie polskim podniosły Bię na taki pokój straszne narzekania i nie umilkły, aż Jakób Za-
