Gustaw 11. 58* brał tam 6. bogatą bibljotekę jezuitów i odesłał do Upsali. Ztamtąd wyruszył do Frauenburga, stolicy biskupstwa warmińskiego. Przelękniona kapituła, zabrawszy niektóre sprzęty kościelne, schroniła się do Ollenstein, zostawiając pieczę nad kościołem kanonikowi Henrykowi Endenlerg. Ten za nadejściem Szwedów oświadczył, że każe otworzyć miasto, ale po przyrzeczeniu poszanowania świątyń pańskich. Szwedzi, nie chcąc słuchać 0 warunkach, wybili bramy. Ks. Endenberg stanął śmiało u drzwi kościoła, broniąc wejścia do niego, ale nie powstrzymał najezdców, którzy zrabowali kościół, sprofanowali groby, zabrali poświęcone naczynia, wyrzuciwszy na ziemię Najśw. Sakrament; wreszcie zabrawszy w niewolę samego ks. Endenberga, zanieśli wszystko na swoje okręty. Nawiedziwszy w taki sposób biskupstwo warmińskie, na drugi dzień stanął G. pod Elblągiem, grożąc mieszkańcom w razie oporu postąpić z nimi tak, ii popamiętają to ich dzieci i wnuki. Groźba ta podziałała i miasto poddało się. Z kolei poddał mu się Malborg, Czczew, Christburg, Gniewg i Sztum. 10 Lipca flota szwedzka stanęła pod Gdańskiem i jej admirał Guldenhielm wysadził na brzeg 400 ludzi, którzy zrabowali opactwo oliwskie, i ustanowił swoich dozorców do wybierania cła od okrętów. 16 Lipca król szwedzki oznajmił miastu, ie mu dozwoli pozostać neutralnóm, pod warunkiem przyjęcia załogi szwedzkiej, dozwolenia szwedom wolnego u siebie zaciągu, dostarczania im zboża i rozbrojenia lub wydalenia okrętów polskich. Miasto odrzuciło taką neutralność: zostało ogłoszonóm za nieprzyjacielskie i jako takie traktowanem. Posiadłości jłgo zostały złupione i nałożono na nie kontrybucję wojenną. Opactwo pelplińskie G. darował swemu koniuszemu Bannerowi. 2 2 Lipca G., postawiwszy most na Wiśle, stanął obozem pod Czczewem i tam we wsi Liszowie zawarł ze stanami Prus książęcych konwencję neutralności, warującą im bezpieczeństwo i wolny handel, pod obowiązkiem -niedopomagania w tej wojnie niczóm królowi polskiemu. Tak w przeciągu 2 0 dni G. opanował całe Prusy polskie, podobnież jak 1 Inflanty, nieprzygotowane wcale do napaści i zostające bez obrony, kiedy wojewodowie i szlachta tych ziem zjeżdżali się na sejmiki dla narady o obronie. Król szwedzki usadowił się w podbitym, a raczej zajętym kraju, ogłosił się w nim protektorem i obrońcą protestantów, którym oddał mnóstwo kościołów katolickich, i z tegoż kraju zaczął ciągnąć materjały do dalszego prowadzenia wojny. Wojsko polskie pod dowództwem Stanisława Koniecpolskiego, hetmana polnego koronnego, znajdowało się wtedy na kresach ukraińskich, broniąc je od tatarów, którzy w Lutym tego r. odpędzeni od Halicza, teraz ponowilł najazd. Wreszcie ku końcowi Sierpnia niektóre pułki nadciągnęły z Ukrainy do Torunia. Z tymi król Zygmunt, wziąwszy nadto żołnierza nadwornego i zaciągi niektórych panów, wszystkiego do 3,000 piechoty i 800 jazdy, mając z sobą królewicza Władysława, wyruszył ku Pelplinowi dla odcięcia szwedów od Gdańska; obiegł Gniewo (17 Wrz.) i odparł tamże G'a spieszącego z odsieczą. Wkrótce Zygmunt posunął się pod Czczew i stanął obozem pod Czarlińcami. Rozpoczęto umowy o zamianę jeńców, co poprowadziło do rokowań o pokój. Zjechali się na to pełnomocnicy polscy i szwedzcy. Rokowania te jednak niedoszły; G. wrócił do Szwecji (w Listopadzie). Tymczasem hetman Koniecpolski, zniósłszy na Ukrainie pod Białącerkwią 40,000 tatarów i zostawiwszy dalszą obronę Stefanowi Chmieleckiemu,
