548 Grzegórz Nysseński. szanował jak ojca, a nawet nazywał go ojcem; ur. 331 r. w Cezarei, w Kappadocji. Ukończywszy nauki, był lektorem w kościele, potem objął katedrę wymowy i ożenił się z bogobojną dziewicą Teozebją, z którą później, zostawszy kapłanem, żył jak z siostrą tylko, i dla tego po jej wczesnej śmierci ś. Grzegórz Nazjanzeński nazywał ją zazwyczaj „świętą jego siostrą." Po wyniesieniu ś. Bazylego na biskupstwo Cezarei, G. przebywał czas jakiś przy nim, a r. 372 wybrany został na biskupa Nyssy, leżącej w Kappadocji, na granicy Malej Armenji. Po trzech latach, w skutek intryg arjańskicb, wygnał go ztąd Demostenes, rządca Pontu, działający w imieniu cesarza Walensa. Po śmierci Walensa G. powrócił do swej djecezji (3 7 8 r.). Był na soborze antjocheńskim (8 7 9), zajmującym się usunięciem odszczepieństwa Melecjuszowego i otrzymał missję od biskupów wschodu do Arabji, celem zniesienia nadużyć, jakie się tam zakradły. Cesarz Teodozjusz ułatwił mu tę podróż, pozwoliwszy mu darmo korzystać z rządowych środków kommunikacyjnych. Na drugim powszechnym soborze konstplskim (3 81) ważną odgrywał rolę, miał mowę na pogrzebie Melecjusza antjocheńskiego, zmarłego podczas soboru, i otrzymał w zarząd djecezję Pontu. K. 385 powiedział mowę pochwalną na cześć cesarzowej Flakcylli, żony Teodozjusza W. R. 3 94 był w Konstplu między biskupami, zgromadzonymi na poświęcenie kościoła Rufina. Zapewne niedługo potem umarł. G. był jednym z filarów Kościoła przeciw arjanom, z którymi walczył cale życie, a głównie po śmierci ś. Bazylego. Wszystkie swe siły skierował na udowodnienie, w sposób gruntowny i przekonywający, boskości religji chrześcjańskiej. Zresztą, w gruncie swej duszy umiarkowany, przyjmował częstokroć stanowisko pośredniczenia, ztąd w swych pismach niekiedy pokazuje się zbyt pobłażliwym, a przynajmniej nie dość wyrazistym. Jako pisarz dotykał wszystkich prawie kwestji wiary i moralności chrześcjańskiej. W pismach jego przebija się wielki talent, głęboka erudycja, nawet w rzeczach świeckich, i nadzwyczajna zręczność w rozwiuięciu przedmiotu. Focjusz (Bibl. cod. 6) mówi, że styl G'a jako mówcy jest świetny i miły dla ucha, pełem myśli i obrazów. Podając przedziwnie chrześcjańską prawdziwą gnozę, G. walczy pko żydom, poganom i heretykom, głównie zaś przeciw arjanom, a wyświecając w ten sposób chrystjanizm, chce dla uiego zjednać wszystkich. Jako exegeta trzyma się metody allegoryczaej Orygenesa, nie bez samodzielności wszakże (ob. H. Weiss, Die grossen Kappadocier, Braunsb. 18 71). Jako moralista, asceta i kaznodzieja głęboko rozbiera i zaleca życie chrześcjań-skie. Dzieła ś. G'a są następujące: 1) IIexaemeron, 017:0X071)11 *óę irept trję tE£oa)[).śpoo (Explicatio agologetiea in hexaemerori), napisane odnośnie do takiegoż dzieła ś. Bazylego i dedykowane bratu Piotrowi. 2) Księga o stworzeniu człowieka, irepi xaTaoxsoTja &vdp«>3ioo (De hominis opificio), w 30 rozdziałach. Szeroko rozwodzi się tu G. o duszy i ciele, o wzajemnym pomiędzy niemi stosunku. Duszę uważa za siłę znajdującą się w calem ciele, lubo nie przebywającą w szczególności w żadnym organie. Dzieło to skreślone z wielką znajomością rzeczy. 3) Księga o życiu Mojżesza, czyli o doskonałości w cnocie, itepi zoo ptou Mobaśwę irspi f/ję xat śpsrijv TsXetónjToę (De vita Mosis seu de perfectione Tirtutis), wylicza cnoty i przymioty Mojżesza, zacbęca do naśladowania go; wykład przeważnie tu ałlegoryczny. 4) Dwie księgi o napisach i podziale psalmów,
