400 Greckie cesarstwa. krzyżowców w ich pochodzie do Ziemi św. i zdumił ich swoim przepychem, ale nie potęgą, na której poznać się było łatwo. Takićm było cesarstwo Wschodnie, Przeszło ono, nie zostawiwszy po sobie ani wielkich i płodnych w następstwa dzieł, ani wzorowych ustaw, ani nauki, ani odkrycia, ani nawet pożytecznego wynalazku. Ostatecznym jego wyrazem była niewola, którą znosiły niecierpliwie ludy jemu poddane, w każdćm najściu barbarzyńców, w każdej biedzie państwa upatrując swoje wybawienie. Cesarstwo to stanęło w zupełnej sprzeczności ze wszystkiemi świeckie-mi i duchownemi interesami narodów, nad któremi zaciężyło jak skaranie boskie i w chrześcjańskim świecie wieków średnich wyglądało jakby jakaś anomalja historyczna, jakby zabytek dawnego i już umarłego pogaństwa, usiłujący żyć słabo pozorami cbrześcjaństwa. Było ono szkaradą dziejową, której okropność przechodziła nieraz aż w śmieszność w oczach mieszkańca Europy zachodniej, w której inne życie i inne dążenia wyrobiły inne pojęcia i wyobrażenia. Jakoż, świat zachodni rzymski i świat wschodni bizantyński rozwinęły się wcale odmiennie. Na zachodzie przewaga władzy świeckiej miarkowaną była przez władzę duchowną Papie-żów, uznawaną i poważaną przez wszystkich. Na wschodzie władza świecka od początku zapanowała nad sprawami duchownemi. Wschód przeto zaczął od tego, do czego zachód doszedł w końcu przez kacerstwa i racjonalizm. Długi żywot tego państwa sprawia wrażenie okropne, jak widok głębokiej, a zakamienialej w zbrodniach starości, i badaczowi, póró-wnywającemu życie zbiorowe narodów i państw z życiem pojedyńczych ludzi, każe z trwogą pytać się: czyli długowieczność jest rzeczywiście błogosławieństwem Bożem, czy nie bywa ona niekiedy i przekleństwem? Historja cesarstwa Wschodniego daje się podzielić na sześć perjodów. Pierwszy ciągnie się od 395 do 565 r. Z otwarciem jego cesarstwo Wschodnie, oddzielone od Zachodniego, obejmowało kraje należące do dwóch prefektur: Wschodu i Illyryku, a zatćm w Europie półwysep grecki od rzeki Dunaju, z przyleglemi wyspami, w Azji Syrję, Azję mniejszą i Pont nad morzem Czarnćm, w Afryce Egipt. Stanowiło ono wprawdzie jeszcze po dawnemu rzekomą całość z cesarstwem Zachodnićm, ale już te części nie miały się połączyć nigdy i rozdział ich z biegiem czasu coraz bardziej się utrwalał. R. 423, za ustąpienie przez Teodozjusza II Walentynja-wi III cesarstwa Zachodniego przyznaną była jeszcze cesarstwu Wschodniemu Illyrja zachodnia. Ród Teodozjusza W. wygasł r. 453 w drugićm pokoleniu, w osobie cesarzowej Pulcherji (ob.), wielkiej i świętej. Po krót-kiem panowaniu jej męża Marcjana, wstępuje na tron r. 457 dynastja Tracka, w osobie Leona I, i panuje do r. 518, ustępując miejsca dynastji Justynjańskiej. Cesarstwo Greckie od początku wystawione jest na ciągłe napady i pustoszenia barbarzyńców: Gotów, Awarów, Gepidów, Izaurow, Bułgarów, a szczególniej Hunnów, od których nie mając siły bronić się, to zasłania się, jak Chińczycy od Mongołów murami, to okupuje się, jak może, ustępowaniem swoich prowincji, płaceniem ogromnego haraczu, i pozyskuje nietrwały pokój pod najuciążliwszemi warunkami, a co najgorsza, z poświęceniem swojej godności i powagi. Wreszcie, widzi upadek pod ciosami tych barbarzyńców cesarstwa Zachodniego. Z drugiej strony na-pastowanem jest od wschodu przez Persów, nie omieszkujących nigdy korzystać z jego kłopotów w innej stronie, traci prawie całą Armenję i okupuje się i Persom haraczem. Ale następnie, po przejściu tak zwanej wę-
