354 Gran. szedł na stronę Ferdynanda I, opuścił G. i udał się do Presburga, wraz z swoją kapitułą, przeniesioną wrychle potem do Tyrnawy. Soliman, spriymierzeniec Jana Zapolja, opanował G., który odtąd przez lat sto trzydzieści, od r. 1543 aż do 1683, z małą przerwą od 1 595 do 1605, zostawał pod panowaniem muzułmanów. Ale stolica arcybiskupa i kapituły przeniesione były tam napowrót dopiero r. 182 0. Yarda protegował nauki i sam był niepospolicie biegłym w umiejętnościach duchownych i świeckich, na jego dworze sto szlacheckiej młodzieży odbierało staranne wychowanie. Jerzy Martinuzzi, były biskup wielko-waradyński i kardynał, został zamordowanym (1551) wprzód, nim zajął katedrę arcybiskupią (ob. Ferdynand I). Mikołaj IV Olah (1553 —1508). Smutny stan, do jakiego reformacja i panowanie Turków przywiodły Węgry, tak pod względem duchowym jako i materjalnym, obudził znakomitych ludzi, którzy, pojmując najzupełniej potrzeby krajowe, poświęcali całe swoje życie i wielkie zdolności dobru powszechnemu i usiłowali zagoió ciężkie rany, zadane ich ojczyźnie. Wielu takich mężów było ozdobą stolicy arcybiskupiej. W rzędzie ich był i Olah, sławny jako mówca, dziejopis i teolog. Był on najprzód przez ośm lat sekretarzem i radcą królowej Marji, wielkorządczyni Belgji, zaś od r. 15 62 namiestnikiem królewskim w Węgrzech; podtrzymywał szkoły, kościoły i klasztory, na pięciu synodach przywrócił karność kościelną, ogłosił postanowienia soboru trydenckiego, objaśniał i utwierdzał czystą naukę katolicką, powołał do Węgier jezuitów, których osadził w Tyrnawie, i założył seminarjum duchowne. Antoni Verantiuz (1569 —15 73), sławny z nauki i znajomości języków, i Jan VII Kutassy (1597 — 1601) zasłużyli się nadto przez poselstwa pokojowe do Turków.' Franciszek I hr. Forgach (1 60 7 —16 15), kardynał i uczeń Bellarmina, czuwał szczególniej nad obostrzeniem karności kościelnej na synodzie odbytym w Tyrnawie r. 1611. Protestował on też przeciwko nowym, za nadto przyjaznym dla protestantów prawom r. 1608. Po nim nastąpił największy z pomiędzy wielkich pasterzy Kościoła węgierskiego Piotr Pazmany, ur. z rodziców protestanckich, ale w czternastym roku życia wrócony na łono ś. Kościoła, wstąpił później do zakonu jezuitów, następnie mianowany proboszczem w Thurocz, r. 1616 arcybiskupem G'u, ar. 162 9 kardynałem. Był on jednym z najdzielniejszych i najszczęśliwszych filarów wiary katolickiej: swoją ognistą żarliwością, świetną wymową kaznodziejską i ostrą polemiką nawrócił bardzo wielu i przeszkodził dalszemu szerzeniu błędnych nauk; urządzał szkoły, kollegja (Pasmanianum w Wiedniu), konwikty i żałożył uniwersytet węgierski w Tyrnawie, na który wyłożył 100,000 florenów i który powierzył jezuitom. Tamże odbył trzy synody: r. 1 629 djecezjalny i w r. 1630 i 16 33 narodowe. W r. 163 3 udawszy się w poselstwie od cesarza do Rzymu, przywiózł sobie ztamtąd purpurę; umarł r. 1637. Emeryk Losy (163 7—164 2) założył seminarjum w Presburgu, po nim Jerzy V de Lippay (164 2 —1666) dokonał zaczętego przez swego poprzednika urządzenia wydziału prawa na uniwersytecie tyrnawskim, obwarował Ersek-Ujrar (Neuhausel), wydawszy na to 200,000 florenów, i założył w Tyrnawie seminarjum rubrorum, zwołał, tak jak i jego poprzednik, synod narodowy i protestował r. 164 6 przeciw pacyfikacji w Linz'u. Jerzy VI Szelepcsenyi (1666 — 1685) odbył pięć razy poselstwo do Turków, a dwa razy do Siedmiogrodu i do Polski, przeznaczone na budowę kościoła
