Gotfryd. 313 chą jerozolimskim i wniósł, by to miasto należało wyłącznie do Kościoła. G. oświadczył, że odda je, jak tylko zawojuje drugie, lub umrze bezdzietnie. Panowanie jego rozciągało się od Jerozolimy na dwadzieścia miasteczek, bronionych przez wyżej podaną siłę zbrojną, która, pomnożona w razie potrzeby przez lenników królestwa, miasta i kościoły, dochodziła do jedenastu tysięcy. Kraj był biedny i nie było w nim i śladu tej uprawy, jaką w dawnych czasach zaprowadzili w nim Izraelici. Znikła ona zupełnie po spustoszeniach Tytusa i Adrjana. Następujące potóm szybko po sobie rozmaite panowania nie dozwoliły rozwinąć się, wydoskonalić gospodarstwu wiejskiemu, mianowicie właściwej krajowi uprawie oliwy i winnej macicy. Skały Judei były nagie i puste. Widać było niejaką uprawę tylko na brzegach Jordanu i jeziora Genezaret, w niektórych dolinach i na brzegach morza. Ażeby przywiązać osadników chrze-ścjańskich do ich nowej ojczyzny, zapewniona była każdemu z nich własność zajętej przez niego ziemi, pod warunkiem wszakże niewydalania się z niej dłuższego nad rok. G. chciał zaprowadzić porządek w swojóm państwie przez nadanie mu praw. Ale miał on pod swojemi rządami ładzi przybyłych ze wszystkich krajów i to w czasach, kiedy przywiązywano wielką wagę do ulegania tylko swoim prawom ojczystym. Przeto, po naradzie z patrjarchą, książętami i baronami, swoimi lennikami, kazał on zebrać ze wszystkich prawodawstw Europy zachodniej ustawy dla swego królestwa. W taki sposób powstał kodeks praw, nazwany Sądami jerozoUmskiemi (Assise3 de Jerusalem), napisany pierwotnie w języku fran-cuzkim. Jest on wzorem praw feodalnych, któremi rządziła się naówczas cała zachodnia Europa. Weszła do niego część prawa kanonicznego i to, co było najlepszćm w prawie włoskiem i innych narodów. Zdaje się, iż prawodawca przemawia w nim głosem bardziej ludzkim, niż gdziekolwiek w owych czasach, dla tego, że jest u grobu Zbawiciela. Kodeks ten służył za wzór w Azji i w Europie. W Jerozolimie wszyscy obowiązani byli umieć go na pamięć i, dzięki temu, został on spisanym ze słów ocalałych po zdobyciu Jerozolimy przez muzułmanów i zniszczeniu przez nich tekstu oryginalnego. Obowiązywał on w Jerozolimie przez wszystkie czasy panowania w niej chrześcjan. R. U92 wprowadzonym został na wyspie Cyprze, a po zawojowaniu przez łacinników cesarstwa Bizantyjskiego, obowiązywał w tóm państwie pod nazwiskiem: Liber consuetudinum imperii Bomani. Wenecjanie po opanowaniu Cypru kazali r. 1581 przełożyć go na język włoski, i następnie ogłosili drukiem. Kodeks oryginalny zachowany byt w bibljotece ś. Marka, zkąd zabrany został przez rząd austriacki. Rząd francuzki jeszcze przed rewolucją kazał sporządzić dokładną jego kopję przez Jakóba Morelli, i ta posłużyła do wydania go na czele wspaniałego zbioru Historyków wojen krzyżowych (Hi-storient des croisades) przez akademję napisów i literatury r. 1841. W uczonej przedmowie wydawcy hr. Beugnot skreślone są dzieje prawodawstwa francuzkiego na wschodzie, początki instytacji feodalnych i urządzenia polityczne i sądowe, nadane królestwu Jerozolimy przez Gotfryda, a nareszcie losy jego prawodawstwa aż do czasu, kiedy zostało ono wy-świeconem przez prawników XIII w. Małe chrześcjańskie królestwo Jerozolimskie, oddalone od Europy i dokoła otoczone wrogiemi społecznościami wyznawców Mahometa, wystawione było na ciągłe z ich strony napady. Arabowie i Turcy z Syrji i z Egiptu, rozsypani w okolicach, za-
