Gniezno. 209 pod opieką duchowną proboszcza św. Trójcy. Kościół św. Michała na Wójtowstwie nie wiadomo kiedy budowany; ze stylu budowy sądząc, nosi na sobie piętno stylu gotyckiego w wiślno-baltyckiej odmianie, i na żebrach sklepienia tu i owdzie ma te same rzeźbione ornamenty, żabki, łuczki, liście, jakie są w katedrze; a że tamte niewątpliwie z XIV w. pochodzą, budowla więc kościoła ś. Michała tej samej sięga epoki. Tymczasem są tu trzy inne daty, nie zgadzające się ze stylem kościoła: w prezbi-terjum było ścienne malowanie, na którem był rok 1040, i tę datę za fundację poczytywano; inne podanie niosło, że miał byó założony przez książąt Zbarawskich r. 1214. W aktach nareszcie kościoła najdawniejsze wspomnienie sięga r. 14 05; w innym znowu z r. 1500 mamy wymienionego proboszcza imieniem Wojciech Saluzy. Dziś kościół ten, odnawiany razy kilka, a najprzód po pożarze r. 1613, w którym zgorzał w znacznej części, utraciwszy w szczegółach cechę pierwotną swej budowy, jest kościołem parafjalnym i tytularnym dekanatu zbarawskiego. W czasie Przechodów wojsk francuzkich obrócony na magazyn wojskowy, stracił w tym czasie bogatą bibljotekę i archiwum. Kościół i klasztor franciszkanów r. 12 79 na prośbę żony swej Jolanty założył i zbudował Bolesław, książę wielkopolski, a sprowadziwszy franciszkanów, im go w zarząd oddał na wieczne czasy. W jakiej był formie i stylu wystawiony pierwotnie, nie wiadomo, dzisiejszy bowiem zbudowany jest po pożarze r. 1613 w styla odrodzenia: nawa długa, wązka, sklepienie okrągłe, z dwiema kaplicami, formującemi krzyż; ko cioł, utrzymywany starannie, należy dziś do parafji katolickiej narodowości niemieckiej. Klasztor św. Klary, tuż przy kościele franciszkańskim, w przedłużeniu jednego ramienia krzyża. Kościół ten i klasztor przed r. 1284 wybudował Przemysław II, książę wielkopolski, bratanek Jolanty, jak to wykazują dokumenty z r. 1284, 1295 i 1298, w których jest najwyraźniejsza wzmianka o rzeczonej fundacji (ob. Żywot bł. Jolanty p. 71). Oprócz ś. Jolanty, za której namową stanął ten kościół i klasztor, w tym pobożnym zakonie były tu niegdyś ksieniami i zakonnicami: Eufemja, córka księcia Przemysława; Helena, córka Henryka, księcia lignickiego; Elżbieta, siostra ś. Heleny; Ostrożanka, wojewodzianka poznańska, i t. d. Klasztor ten bogato był uposażony licznemi włościami, które po zniesieniu zakonu rząd zabrał, wyznaczywszy G. na pobyt dożywotni dla zakonnic zniesionych klasztorów, z których ostatnia zmarła przed dziesięciu laty. Dziś kościół ś. Klary, a raczej kaplica tylko błog. Jolanty, w której święte jej szczątki złożono, należy do kościoła franciszkanów. Kościół ś. Trójcy, podług Niemcewicza (Podróże histor. 12 7), miał być założony 1243; Raczyński (Wspomnienia Wielkopolski p. 369) pisze, że przez Jarosława Skotnickiego w XIV w. W aktach jednak kapitulnych inną znajdujemy datę, a mianowicie r. 1421. „A. D. 1421 die 2 Maji Domini Nicolaus Archidiaconus, de Grandi, Nicolaus Jarothski, Joannes Cantor, Nicolans Bronissi, Stanislaus Cancellarius, consenserunt, quod litera Domini Petri de Zyrzniky sigilletur majori sigillo super donatione areae pro Ecclesia erigenda S. Trinitati in civitate Gnesnensi cum obligatione plebani pro habenda una missa septimanatim pro salute sui et pro ani-mabus parentum suorum" (Libri Decret. Capit. ad a. 1421 f. 89). Po pożarze r. 1618 odrestaurowany, konsekrowany był przez biskupa And. Gębickiego, snffragana gnieźnień. Dziś jest kościołem parafjalnym, Encykl. X. VI. H
