208 Gniezno. dobnie owi pierwsi mniemani arcybiskupi gnieźn. Wilibald, Hatto i Robert—za. Bolesława, arcybpi gnieźn. Po wybudowaniu kościoła metrop. i podniesieniu go do godności katedry, kościolek ś. Jerzego pozostał z tytułem kollegjaty, która zarazem była najdawniejszą i najpierwszą w Polsce. W XIII w. miała ta kollegjata prałata, kanoników i wikarjuszów, wszystkich dobrze uposażonych. W XVIII w., kiedy już tak podupadł, że go rozebraó miano, znalazł się dobrodziej, kanonik metrop. ks. Baltazar Pstrokoński, który go swoim kosztem z fundamentów odbudował, na dawnych, nietkniętych wznosząc go fundamentach. Prałat proboszcz miał stallę w katedrze i znaczne dochody, podobnież i kanonicy, których było 5, a wszyscy należeli do patronatu królewskiego, dobrze byli uposażeni, podobnież i 6 wikarjuszów, z różnych zapisów i dziesięcin, odpowiednie mieli utrzymanie. Po zabraniu prebend, dziesięcin i zapisów przez rząd pruski, otrzymała kollegjata rocznej kompetencji 264 tal. 26 sr. gr. Dziś przy tej najpierwszej na ziemi polskiej świątyni, która aż do końca XVIII w. dawała utrzymanie dwunastu kapłanom, i jeden nawet dziś kapłan utrzymać się nie może. Kościół ś. Krzyża, za miastem, nad jeziorem Bie-lidłem, wybudował kanonik gnieźn. Przedstaw r. 1179, a sprowadziwszy bożogrobców z Miechowa i na uposażenie kościoła zapisawszy dwie wioski tymże bożogrobcom, zwanym u nas powszechnie miechowitami, oddał takowy; od tego kościoła księży miechowitów gnieźnieńskich zwano tu w Gnieźnie przez wszystkie czasy krzyżakami. W kościele tym jest wizerunek Zbawiciela Pana na krzyżu, cudami słynący, i o nim dwa są podania: jedno, iż jakiś rybak pobożny wyciągnął ten krzyż z jeziora Bie-lidło, drugie, że miechowici krzyż rzeczony przywieźli z sobą z Miechowa. R. 1821 reskryptem gabinetowym 4 Paźd. kościół św. Krzyża odebrano miechowitom, a oddano takowy pod zarząd kościołowi parafjalnemu św. Trójcy. R. 1829, ponieważ kościół ten mocno byl zrujnowany, postanowiono go rozebrać, ale mieszkańcy Gniezna i lud okoliczny nie pozwolili na to i z własnych składek wybudowali nowy, który był poświęcony 13 Wrz. 1835. Kościół św. Jana, na wzgórzu Grzybowo, r. 1240 wybudował arcybp gniezn. Fulko, w stylu tak zwanym wiślno bałtyckim. Jedyny to w Gnieźnie kościół, który przetrwał aż dotąd, w niczem nie zmieniony w formie i budowie. Jednocześnie z wybudowaniem tego kościoła książęta wielkopolscy Przemysław i Bolesław, z matką swą Jadwigą, zrobiwszy dla księży bożogrobców gnieźn. zapis dziesięciu wsi, r. 1243 d. 5 Maja,—pod warunkiem, że utrzymają zakład dla pielgrzymów chorych i biednych i dla ubogiej, przykładającej się do nauk młodzieży, za porozumieniem się z arcybpem gnieźn., któremu w tymże zapisie powierzyli opiekę nad fundacją książęcą,—oddali im w zarząd i kościół Św. Jana. Kościołem tym rządzili bożogrobcy aż do ich zniesienia r. 18 21 fi w myśl fundatora mieli pod swoją opieką szpital i szkołę. R. 1821 fundusze włączono do dóbr sekularyzacyjnych, klasztor przeznaczono na szkołę miejską elementarną, kościół zaś chwilowo był pod zarządem kapituły metrop., któia według zapisu czuwać miała nad tóm, ażeby dochody z fundacji nie były obracane na inne cele, tylko na szpital i szkolę; upominanie się kapituły, ażeby majątek kościoła św. Jana przeznaczył rząd wedle myśli fundat., pozostały bezskuteczne. Obecnie w kościele odprawia się nabożeństwo raz tylko do roku, w dzień św. Jana, a kościół zostaje
