200 Gniezno. to też wszystkie, jakie mamy monografje Gniezna, są tylko słabe szkice, niekrytycznie przepisywane i kompilowane, a gdy i tu nie miejsce na obszerną monografję, więc skreślone tu będą pobieżnie co najważniejsze tylko szczegóły historyczne, miasta samego tyczące i kościołów gnieźnieńskich. I. Edrisi w Geografji swojej zowie Gniezno Dżenazya. W rękopismie z XI w. (Passio s. Adalberti u Bielowsk. I 15«) nazwano Gniezno Chnazma. W piśmiennym dokumencie z r. 9 95, mocą którego Oda, żona Mieczysława I, wygnana z Polski przez swego pasierba Bolesława Chrobrego, miasto G. z wszystkiemi ziemiami zapisuje Stolicy Apost., miasto nasze nazwane tu jest Schinesghe albo Schinezne (ob. Itocz. tow. przyj, nauk warsz. t. XVII p. 317—356. Bielowski, Monum. I p. 149). W najdawniejszych dokumentach, w kodeksach dyplomatycznych, w kronikach i rocznikach naszych i obcych pisano Gniezno: Gezan (Bruno), Gnesen (Cod. dip. Pomer. 1)36 I 26), Gnizen (Pertz III 780), Gnezin (Thiet. Biel. I 259) Gneznen (Gall, Biel. I 494), Gnesna, (Gall I 400, Godysław II 580), Gniezna (Boguf. u Biel. II 72), Gnizna (dokum. 1256), Gnesne (Bruno I 212), Gneznis (Pertz III 866), Gnezni (Thietm. I 314), Gnezda, Gnezden, Gnezdem, Gnezdna i Gnezdun (Kodeks wielkop. Racz.) —2. Początek i utworzenie się miasta pomijając, o których, jako o ciemnych podaniach kronikarzy, nie ma nic pewnego, wymieniamy glówniejsze zdarzenia, tyczące się historji miasta. W wieku X, po śmierci Ziemomysla, obejmuje w Gnieźnie rządy państwa syn jego Mieczysław r. 9 64 (Długosz I 95), tu buduje i umacnia zamek książęcy na górze Lecha (Dług. 1. c.). R. 965 książę Mieczysław przyjmuję Chrzest ś. w Gnieźnie z rąk Bohwida, kapłana z Czech, i zaślubia Dąbrówkę, córkę Bolesława I, księcia czeskiego (Moravia sacra p. 336). Z przyjęciem wiary, wyrzuciwszy z pogańskiej świątyni Nii, stojącej na górze Lecha obok zamku książęcego, pogańskie bożyszcza: Jesse, Ladonny, Marzanny, Lela, Polela, Śwista i 1'ochwista (Bużeński II 12 7), pierwszy chrześcjański książę pogańską bałwochwalnię zamienił na kościół chrześcjański, pod tyt. ś. Jerzego. Ko-Jściół ten, zbudowany z granitowych ciosanych kamieni, stoi dotąd na górze zamkowej, obok katedry gnieźn. Szczupłe rozmiary tej świątyni, a znaczna liczba wyznawców nauki Chrystusa, skłoniły Mieczysława do wybudowania nieopodal zamku większego kościoła, w którym r. 9 77 pochował zwłoki żony Dąbrówki (Annal. Sax. u Pertza VI 6 3 3). Za życia Mieczysława syn jego Bolesław zaślubia w G. r. 9 84 Judytę, węgierską księżniczkę (Biel. II 7 7 7); r. 99 2 d. 2 5 Maja (Annal. Hildesh. u Pertza V 69) umiera tu pierwszy chrześcjański książę, którego syn grzebie w katedrze pozn. (Przeźd., Bib. War. 1844, IV 335), a sam, objąwszy rządy, Odę macochę i trzech swych przyrodnich braci wypędził z zamku gnieźnieńskiego i z Polski (Dobner u Bajka IV 400). Rok ostatni wieku X pamiętny jest dla Gniezna uroczystśm pochowaniem (20 Paźd. 9 9 9) zwłok ś. "Wojciecha (Mirac. s. Adal. Pertz IV 615. Gall u Bielów. I 400). Rok pierwszy XI w. rozpoczyna dla G. słynna w dziejach Polski pielgrzymka cesarza Ottona III do grobu ś. Wojciecha, której celem było nietylko dopełnienie pobożnego ślubu, ale polityczne i hierarchiczne urządzenie Polski. Od r. 1000 G. zostaje politycznie stolicą nowego królestwa, hierarchicznie zaś stolicą arcybiskupią na Polskę całą. Liczne wojska, z jakiemi Bolesław wychodził z Gniezna, na utrwalenie granic pań-stwa swego, których z samego Gniezna brał z sobą 6,500 luda (Gall
