Gerson. 143 udał się tedy do miasta Rattenberga, zamku nad rzeką Inn,; później do Neuburga nad Dunajem, gdzie pociechy i ukrzepienia szukał w studjach teologicznych. Po śmierci księcia bnrgundżkiego (1419) udał się (f. do Lyonu, gdzie znalazł przyjacielskie przyjęcie u arcybiskupa Amadeusza i brata swego Jana, przeora celestynów. W klasztorze celestynów ostatni dziesiątek lat życia przepędził na pilnej i płodnej bardzo pracy autorskiej, przyczem, ze wzruszającą pokorą, wielki ten uczony zajmował się ka-techizowaniem małych dzieci. Pisarze francuscy dali mu honorowy tytuł doctor christianissimus, a niektórzy nazywali gó doctor cohsolatoriua, Gv nietylko w historji kościelnej, ale i w historji iilozofji pozyskał sobie imię. Dążył on do pogodzenia walczących wówczas pomiędzy sobą szkól termi-niatów i realistów, głównie wszakże chciał on umysły od czystej spekulacji skierować ku mystyce. Gani on uczonych współczesnych, że rządzą się tylko czczą żądzą wiedzy, że spierają się o drobnostki a zaniedbują zupełnie uprawy życia mystycznego, W mystyce swojej idzie G. za Hugonem i Ryszardem a s. Victore, a w części i za ś. Bonawenturą. Scholastyka (theologia speculatńa) winna być u niego formą mystyki (th. affe* ctii>a); system jego opiera się na podstawach psychologicznych. Rozróżnia dwie zasadnicze siły duszy, władzę poznawania (vis cognitiva) i z uczuciem połączoną wolę (vis affectica). Władza poznawania jest troista: l) intelligencja prosta (intelligentia simplex), przyjmująca bezpośrednio od Boga światło naturalne i przez intuicję poznająca zasady pierwsze jako prawdę; 2) rozum (ratio) i 8) wyobraźnia (vis cognitiva sensualis). Druga władza duszy uczuciowa (vis affectiva), towarzysząca ustawicznie władzy pierwszej, jest także troistą: 1) synteresis, naturalny, bezpośrednio od Boga idący popęd do dobrego; 2) appetitus rationalis, przez wyobrażenia rozumu pobudzony i objawiający się jako wola, wolność, pożądanie, namiętność; 3) appetitus sensualis, pobudzony przez wyobrażenia zmysłowe. Harmonijne pierwotne dążenie wszystkich tych władz do dobrego, naruszone zostało przez grźech. Teologja mystyczna nczy drogi do odzyskania tej harmonji. Jak Ryszard a s. Victore, rozróżnia G. w działalności obu władz głównych trzy stopnie, a mianowicie: we władzy poznawania: 1) myślenie (cogitatio), bezwolne skierowanie duszy na przedmioty zmysłowe, 2) rozmyślanie (meditatio), umyślne dążenie do badania prawdy i 8) kontemplacja, swobodne wnikanie w rzeczy duchowe, a mianowicie w Boże. We władzy uczuciowej takiemi trzema stopniami są: l) żądza (libido), 2) pobożność (deyotio) i 3) dążąca do góry, nieodłączna od kontemplacji miłość (dilectio ecstatica, dilectio anagogica). Ta od miłości nieoddzielna kontemplacja cechuje teologję mystyczną, jako teologję miłości. Życie mystyczne polega na tóm, aby duch, oderwawszy się od świata i zbierając się sam w sobie, po stopniach życia duchowego wzniósł się do kontemplacji i miłości Bożej. Tym sposobem dusza pochwycona zostaje naprzód do kontemplacji i miłości Boga. Zachwyt ten sprawia, że wszelka działalność duszy nstaje, lub zamienia się na kontemplację i umiłowanie Boga. Następnie dochodzi dusza w miłości do jedności z Bogiem, i to tak, iż rzec można, że w Bogu zostaje przeobrażoną. Nareszcie • dusza dochodzi do pokoju w Bogu, do zupełnego zaspokojenia i nasycenia wszystkiego swego pragnienia. Co dusza w tym Etanie widzi, słowami opisać się nie daje. Nieskończone światło Boże, Encykl. T. VI. 10
