w Saksonji i papiestwo i wszelkie dobra kościelne, a przytém obiecywała dać mu duchowieństwo, któreby poprzestając na małém, uczyło o boskiej powadze jego władzy. Wszystko to wydało się elektorowi bardzo korzystném i mądrem. A jeżeli do tego dodamy jeszcze sławę, jaka go czekała za to, że wbrew Kościołowi i cesarzowi ukrył na czas jakiś popularnego u swoich człowieka, wówczas romantyczna historja wartburgska zamienia się na mizerną prozę samolubstwa i płytkiej polityki. W czasie pobytu Lutra w Wartburgu elektor wystąpił pko zapędom nowatorów, zalecając im umiarkowanie i roztropność. Gdy zaś przychodzili doń wyżsi dostojnicy kościelni, prosząc go o pomoc pko rewolucjonistom kościelnym, otrzymywali zwykłą jego w takich razach odpowiedź: „dajcie mi pokój ze sprawami tego rodzaju.“ Jak wiadomo, Lutrowi przebrało się cierpliwości i pko wyraźnej woli elektora, zbiegł z Wartburga. Herezjarcha wittenbergski czuł się wówczas już potężnym, i dla tego pisał do wystraszonego F’a: „że on, Lutherus, chce być w Lipsku, choćby nawet przez dziewięć całych dni padało samymi książętami Jerzymi; idzie on do Lipska z daleką wyższą opieką niż opieka elektora, od którego nie potrzebuje opieki, ale któremu sam raczej opiekę dać chce, bo kto tu najwięcej wierzy, ten najwięcej opieki daje. Czuje on, że jego elektorska mość słaby jest jeszcze w wierze, i dla tego nie jest mężem, który by Lutrem opiekować się mógł i zasłaniać go.“ F. obojętnie patrzył, jak księża żony brali, a zakonnicy i zakonnice z klasztorów uciekały; nic więc dziwnego, że bardzo „grubjańskim i niezręcznym“ wydał mu się list (1522) Papieża Adrjana VI, przypominający mu obowiązki księcia katolickiego i usiłujący oderwać go od Lutra. Gdy Adrjan VI domagał się od sejmu norymbergskiego wykonania edyktu wormskiego, elektor przyczynił się do tego, że sejm w odpowiedzi przesłał Papieżowi 100 uciążliwości narodu niemieckiego; a gdy jednak większość sejmu postanowiła, aby w sprawach religijnych nic nowego nie pisano i nie drukowano, elektor uroczystą pko temu zaniósł protestację. O dalszych czynach starzejącego elektora nie ma żadnej wiadomości: ostatnim ważnym czynem jego miał być zakaz publikowania w Saksonji bulli kanonizacyjnej apostoła słowiańskiego Bennona. Widać w tém rękę Lutra. Rewolucja kościelna szła swoją drogą zniszczenia, oglądając się na książąt o tyle tylko, ile jej to było nieodzowném; gdy rząd cesarski nakazał i w Saksonji elektorskiej 1524 r. wizytę kościelną biskupom Misnji i Merseburga, pokazało się zapóźno, że nie ma tam już żadnego kościoła i że powrót do niego jest niemożliwy. Na wiosnę 1524 roku sejm norymbergski wydał postanowienia nieprzychylne luteranom, F. znowu uroczyście pko nim protestował. Ostatnie dni jego były wszakże zachmurzone zapóźnem przekonaniem się, że rewolucja kościelna, wbrew jemu samemu i Lutrowi nawet, nietylko stany państwa rozdzieliła na dwa coraz względem siebie nieprzyjaźniejsze obozy, lecz nadto prowadziła za sobą wielką rewolucję polityczno-społeczną. I właśnie w ojczyźnie rewolucji kościelnej, to jest w ziemiach Fryderyka Mądrego, pierwsze siedlisko swoje miała rewolucja polityczno-socjalna, wojna chłopska. Na 14 dni przed swoją śmiercią styrany elektor miał wyrzec: „Jeżeli to Panu Bogu się podoba, rad zejdę z tego świata, bo ani miłości i prawdy, ani rzetelności i szczęścia nie ma na ziemi!“ Um. 5 Maja 1525, na krótko przed bitwą pod Frankenhausen. Książe ten nigdy formalnie nie prze-
