zaś samej nie ma żadnej różnicy. I tak, wierzą. Gotowie dotychczas, że Ojciec większym jest od Syna, nie uznając jednak Syna za stworzenie, chociaż z tymi, którzy tak znowu wierzą, zachowują społeczność.“ Izydor hispaleński zaś (in chron. ad an. 5566) opowiada, że Goci, mieszkający nad Dunajem, podzielili się na dwa stronnictwa pod królami swymi Fridigernem i Atanarykiem, że Fridigern, z pomocą arjańskiego cesarza Walensa, pokonał Atanaryka i z wdzięczności ku cesarzowi, z całym swoim ludem, arjańską religję przyjął. W końcu można jeszcze przytoczyć zdanie gota Jornandesa, który (De reb. Get. cap. 25) mówi, że Wizygoci, ciśnieni przez Hunnów, wyprawili posłów do cesarza Walensa, z prośbą o mieszkania w Tracji, obiecując, w razie pomyślnego skutku swej prośby, przyjąć religję chrześcjańską, jeśliby im cesarz zechciał przysłać nauczycieli świadomych ich języka; że Walens bardzo chętnie na to przystał, a tak, w ciemnościach dotąd pogrążeni Wizygotowie od arjanów chrześcjaństwo przyjęli. „De caetero, dodaje, tam Ostrogothis, quam Gepidis parentibus suis per affectonis gratiam evangelizantes, hujus perfidiae culturam edocentes, omnem ubique lingnae hujns nationem ad culturam hujus sectae invitavere.“ Porównywając te zdania z sobą, powstaje wiele trudności, których rozwiązanie bardzo rozmaicie wypaść może; jednakże następujące fakta można uważać za pewne, a przynajmniej za najprawdopodobniejsze: a) Fridigern, z podległą sobie częścią Wizygotów przyjął chrześcjaństwo w herezji arjańskiej i to w czasie niebardzo odległym od prześladowania chrześcjańskich Gotów przez Atanaryka i od przejścia Wizygotów przez Dunaj za cesarza Walensa; b) do tego przyczynił się cesarz Walens i zapewne także Ulfilas, który, jeżeli nie rychlej, to wtedy już błędy arjańskie podzielał. Obecnie, na podstawie pewnego szczęśliwego odkrycia, można niektóre trudności odsunąć, które dotąd dostatecznie rozwiązane nie były, i można dokładniej odpowiedzieć na pytanie, kiedy i jakim sposobem arjanizm pomiędzy Gotów wprowadzony został. Dowód ten stanowią urywki z nieznanego dotąd i niedrukowanego dzieła, z końca IV w., napisanego przez ucznia Ulfilasa, które Jerzy Wajtz ogłosił: Ueber das Leben u. die Lehre des Ulphilas, Hannover 1840. Główna treść tych ułamków jest następująca: naprzód umieszczone jest wyznanie wiary Ulfilasa, zupełnie arjańskie, treści następnej: Jeden jest Bóg, Ojciec Chrystusa, który bez porównania wyższy jest nad wszystko, który bez podziału i uszczerbku swego Bóstwa, jedynie dla pokazania dobroci i wszechmocy swojej, sam jeden będąc niestworzonym, Wcielonego Boga wszechmocną swoją wolą stworzył i zrodził; ten stworzony, Wcielony Bóg jest drugim Bogiem i Stwórcą wszystkich rzeczy od Ojca i po Ojcu i dla Ojca i na chwałę Ojca; jednakowoż wielki Bóg, wielki Pan i wielki Król, ma większego nad siebie Boga Ojca. Tak więc Ulfilas odrzucił naukę tak homouzjanów, jak i homojuzjanów, i postawił różnicę pomiędzy bóstwem Ojca i Syna. Co się tyczy Ducha św., miał nauczać, że nie jest on ani Ojcem ani Synem, ale że jest stworzony od niezrodzonego Ojca przez wcielonego Syna; że nie jest ani pierwszym, ani drugim, lecz od pierwszego przez drugiego na trzecim stopniu postawiony; że nie może być nazwany ani Bogiem, ani Panem, ani Stworzycielem, tylko sługą i szafarzem łask Chrystusa. Po tém wyznaniu wiary następują notatki historyczne o Ulfilasie i jego czynach. Czterdzieści lat, pisze, był bpem, i nauczając bez ustanku w greckim, łacińskim i gotyckim języku, napisał w tychże językach różne traktaty
