wszystkie strony, gdzie święty niewiele lepszy miał spoczynek, jak poprzednio pod gołem niebem. Tutaj, od wszystkich opuszczony, oddał Bogu wielką swoją duszę 2 Grud. 1552, mając zaledwie 46 lat życia. Po ś. Pawle świat nie miał takiego apostoła narodów, jakim był ś. Franciszek Xawery. Przejęty najczystszą i najgorętszą miłością Boga i ludzi, uposażony wszelkiemi darami niebios, wzbogacony w najbardziej apostolskie cnoty, doszedł do zdumiewających rezultatów i wskazał sektom zachodu, jaką posiada moc prawdziwy Kościół Chrystusa i gdzie go szukać należy, a Indjan na wschodzie nauczył znać i wielbić imię Zbawiciela. Ciało ś. Franciszka zawieziono do Goa i złożono 15 Marca 1554 w kościele ś. Pawła. Papież Paweł V zaliczył Franciszka Xawerego w poczet błogosławionych 25 Paździer. 1619, a Grzegorz XV kanonizował go 12 Marca 1622. Bullę kanonizacyjną, z powodu śmierci Grzegorza XV, ogłosił Urban VIII 6 Sierpnia 1623. W bulli tej czytamy, że z pomiędzy licznych cudów, jakiemi się ten święty odznaczył, najwybitniejszym jest dar mówienia rozmaitemi językami, już to, że wyuczał się ich z dziwną prędkością; już to, że mówił niemi z taką łatwością, biegłością i dokładnością, jak gdyby się narodził i wychował pomiędzy ludem, do którego przemawiał; już to, że niekiedy przemawiał językiem, którego się wcale nie uczył; już wreszcie, że gdy nauczał, rozumianym był jednocześnie przez słuchaczów różnych narodowości, tak, iż każdy słyszał go mówiącego jego własnym językiem. Na obrazach malują go w ubraniu jezuickiem, z krucyfiksem w ręku. Niekiedy przedstawiają go jako pielgrzyma; czasami zaś martwego, nad brzegiem morza leżącego. Nawarra ma go za patrona. Żywot św. F’a opisali jezuici: Horacy Tursellinus, Bonhours i inni. Tursellinus przetłumaczył na łacinę cztery księgi listów Xawerego, pełnych namaszczenia i godnych apostoła; Piotr Posimus zebrał je powtórnie i wydał w 7 tomach w Rzymie 1667. O. Daniel Bartoli, jezuita, napisał życie ś. Franciszka po włosku (w Istoria della Compagna di Gesù. Asia. Parte I, Roma 1653; ostat. wyd. p. t. Vita di san Francesco Saverio, Torino 1869, 2 v.), które przełożył na łacinę o. Janin 1709. Najszacowniejszym jest żywot ułożony przez Bouhours’a (ob.). Gaspard Xuares ogłosił: Vida iconologica del apostol de las Indias S. Francisco Xavier, Roma 1798 in-8. Listy Xawerego wydał po niemiecku J. Burg (Kolonja 1836); po franc. Leon Pàges (Paris 1854, 2 v.). Jan Franc. Hacki, jezuita, ogłosił: „Christi und Apostolischen Geistes Spiegel im Leben des heil. Xaverii,“ Oliwa 1680. Mamy także: „Vita s. Francisci Xaverii e. S. J. compendio descripta,“ Lublini 1691; Gedani 1736. W języku polskim: „Cudotwórca świata, opieka królestw, miast obrona i t. d. Patron św. Franciszek Xawery,“ Kalisz 1765; „Zebranie doskonałości chrześcjańskiej w życiu i cnotach św. Franciszka Xawerego S. J. indyjskiego apostoła wydające się, na 10 uwag przez tyleż decenny do niego piątków, dla szczególniej nabożnych do tego świętego rozłożone,“ Kalisz 1769. (Schrödl). J.
Franciszek z Assyżu, zwany Serafickim (Seraphicus), święty (4 Paźdź.), i zakon franciszkański. W zastępie mężów świętych, których Opatrzność boska w kolei wieków wzbudzała, aby Kościołowi jego w chwilach najcięższych prób i walk byli podporą i obroną, jedno z pierwszych miejsc, jeśli nie najpierwsze, należy się wielkiemu ubóstwa i pkory Chrystusowej miłośnikowi i krzewicielowi, ś. Franciszkowi z Assyżu.
