klassy i desserwantów. Probostwami pierwszej klassy są wszystkie miasta większe, miasta okręgowe, i inne, liczące przynajmniej 5,000 mieszkańców; probostwami drugiej klassy są zazwyczaj inne miasta kantonalne, nie podpadające pod powyższą kategorję; liczba ich dochodzi do dziesiątej części wszystkich parafji sukkursalnych. Podług konkordatu, proboszczowie 1ej kl. mieli pobierać 1,500 fr., 2ej kl. 1,000 fr. rocznego dochodu. Późniejszemi postanowieniami pensja ta podwyższoną została, odpowiednio do wieku kapłana. O desserwantach ob. tej Enc. IV 171. Oprócz wikarjuszów etatowych, jest we Francji 3,000 wikarjuszów, utrzymujących się kosztem gminy, albo z dochodów parafji. W niektórych djecezjach założyło duchowieństwo kassy djecezjalne, podtrzymywane roczną składką, a służące dla wsparcia kapłanów, styranych wiekiem lub chorobą. Jałmużnikami (aumoniers) nazywają się we Francji kapelani przy szkołach, szpitalach, więzieniach i t. p. Jeżeli te zakładady są rządowe, biskup przedstawia do nich jałmużnika, a ministerjum go zatwierdza i pensję wyznacza. Jałmużnikami nazywają się także kapelani stowarzyszeń religijnych. Abbé nazywa się każdy, noszący suknię duchowną, a nawet, kto zamierza wstąpić do stanu duchownego. Teologiczne fakultety są w Paryżu, w Lyon, w Bordeaux, w Aix i t. d. Dekret organizujący uniwersytet (17 Marca 1808) uznaje te fakultety prawnie, daje biskupowi prawo prezentowania trzech kandydatów na każdą katedrę, z pomiędzy których jednego wybiera państwo. Miało być tyle erygowanych fakultetów teol., ile jest stolic metropolitalnych; ale nie przyszło do tego, bo biskupi o to nie nalegali, skoro fakultety te są instytucją czysto państwową i Kościół nie uznaje stopni przez nie nadawanych. Seminarja zostają zupełnie pod zarządem biskupa; państwo mianuje tylko skarbnika i ekonoma przy biurze administracji seminaryjskiej, zresztą nie wdaje się tu do niczego. Alumni wolni są od służby wojskowej. Gdy, w skutek założenia uniwersytetu napoleońskiego, duchowieństwu odjęte zostało nauczanie wyższe, ponieważ nie chciało poddać się uniwersytetowi, okazała się potrzeba zakładania oddzielnych szkół biskupich, tak nazwanych małych (czyli mniejszych) seminarjów, albo lyceów biskupich; na co pozwolił Napoleon I 1800 r. i co zatwierdzone zostało królewskim rozkazem z 1814 r. Plan nauk w tych seminarjach odpowiada planowi lyceów rządowych. Biskup nominuje professorów. Pod wpływem prawa o nauczaniu z 15 Marca 1850 pomnożyła się znacznie liczba średnich szkół duchownych. Już 1854 biskupi mieli 67 szkół, z 8,051 wychowańeami; jezuici 11 szkół, z 2,818 wychowańcami; maryści 13 szkół, z 1,449 wychów. Od tego czasu liczba ta wzmogła się znacznie. Nauczanie elementarne w znacznej części zostało w ręku duchowieństwa. Wyznanie wiary używa swobody; a jakkolwiek artykuły organiczne stanowiły, żeby żadna ceremonja religijna nie spełniała się po za murami kościoła w tych miastach, gdzie są świątynie innego wyznania, wszakże nigdy tego nie przestrzegano, osobliwie też w prowincjach południowych. Za zgodą Stolicy Apost. (1802 r.) suprymano wiele świąt, tak, iż oprócz niedzieli, święcą się jeszcze we Francji: 1) Boże Narodzenie, 2) Wniebowstąpienie, 3) Wniebowzięcie Najśw. Panny i 4) Wszystkich Świętych. Święta zniesione przeniesione są na niedziele. Każdy kościół ma radę fabryki kościelnej, czuwającą nad dochodami i porządkującą wydatki. Ponieważ jednak cały majątek kościelny zginął w falach rewolucji, przeto dochód na utrzymanie nabożeństwa i budyn-
