Maxima Sequanorum, v. Lugdunensis V, stoi. Besançon; 10) Alpes Grajae et Penninae, stol. Tarantaise; 11) Viennensis, stol. Vienne; 12) Aquitania I stol. Bourges; 13) Aquitania II, stol. Bordeaux; 14) Novempopulana, v. Novempopulania, v. Aquitania III, stol. Elusa (Eluza, Eauze); 15) Narbonensis I , stol. Narbonne; 16) Narbouensis II, stol. Aix; 17) Alpes maritimae, stol. Embrun. Według tej organizacji dzieliła się w w. IV Gallja na prowincje kościelne. Co do początków Kościoła w Gallji, istnieją między uczonymi dwie szkoły: obie zgadzają się na to, że pierwsi krzewiciele chrystjanizmu do Gallji przybyli już w czasach apostolskich; różnią się zaś owe szkoły w tém, że gdy jedna (benedyktyńska) hierarchiczną stałą organizację kościelną odnosi do w. I, druga nie chce tego przyznać. Ta ostatnia zwana szkołą historyczną, v. gregorjańską, mniema, że z wyjątkiem może Gallji narboneńskiej, jako leżącej nad morzem Śródziemném i częstsze z Rzymem mającej stosunki, w innych Galljach dopiero w półowie III w. Kościół był stale uorganizowanym; poprzednio zaś za granicami Gallji narboneńskiej Ewangelja tylko dorywczo była opowiadaną przez opowiadaczy podróżujących, po pojedyńczych miejscach, jak się któremu udało i nie było biskupstw stałych. Dowodzenia tej szkoły treściwie podaje ks. Kazim. Chevalier (Les origines de l’eglise de Tours, Tours 1871, we wstępie): opierają się one głównie na przypuszczeniu, że podania wszystkich pisarzy pierwszych wieków, o rozszerzeniu Ewangelji po całym świecie jeszcze za życia Apostołów, należy uważać za amplifikację, skoro względem Gallji nie mamy tak pozytywnego świadectwa, jak względem innych krajów. Na to szkoła benedyktyńska słusznie odpowiada: 1) że gdzie Apostołowie, lub ich uczniowie zakładali Kościół, tam go urządzali zaraz hierarchicznie, zostawiając w nim bpa, kapłanów i djakonów; więc pierwsze kościoły, jakie za życia Apostołów w Galljach powstały, musiały takąż organizację otrzymać. 2) Liczba uczniów, których Apostołowie uznali godnymi bpiego urzędu, była wielką, trudną do zliczenia, według Euzebjusza (Hist. eccl. III 4; cf. 33); więc nic nie upoważnia do mniemania, że Gallja nie mogła mieć bpów zaraz w czasach apostolskich. 3) Należałoby dowieść, że wyrażenia: po całym święcie, v. między wszystkiemi narodami, v. między ludami barbarzyńskiemi, nie są ściśle historycznemi, i postawić przeciw nim jakieś inne świadectwo; tymczasem wyrażenia owe zbyt często się powtarzają, żebyśmy je mieli poczytywać za frazes oratorski (wywody gruntowne ob. D. Franc. Chamard, L’établissement du christianisme et les origines des églises de France, w Revue des quest. hist., Paris 1873 t. XIV s. 138—204 i 349—436). 4) Wreszcie, tradycja nie bezzasadna wymienia w różnych miejscach Gallji bpów, będących uczniami apostolskimi, wyświęconymi przez św. Piotra: Krescensa w Wiennie i Moguncji (ob. Crescens), Marcjalisa w Limoges, Matérna i Walerjusza w Tongern nad rz. Jecker, w Kolonji i Trewirze; Sykstusa w Reims, Trofima w Arles, Sabinjana w Sens, Juliana w Mans, Memmjusza w Chalons n. Marną, Ursyna w Bourges, Austremonjusza w Clermont, Eutropjusza w Saintes. Do r. 95 odnoszą bpów północnej Galji: Tauryna w Evreux; Lucjana w Beauvais, Djonizego w Paryżu, Nikazjusza w Rouen, i in. (Baron, ad an. 95 n. 7). Za Domicjana (81—96) ponieśli męczeństwo bpi: Eutropjusz z Saintes, Lucjan z Beauvais i 2 jego kapłani: Maksymjan i Juljan; Karaun z Chartres, Nikazjusz z Rouen i in. (Baron, ad an. 98 n. 11). Cf. artt. Saturnin, Firmin, Łazarz, Vienne, Lyon. Jakkolwiek nie wszy-
