(pospolitej greczyznie) przeciwstawiają dawniejszy język i tym sposobem wyświecają różnicę form i ich znaczenia. Do takich należą: Phrynichus, Moeris Atticista, Aelius Herodianus, Helladius. Podobną zasługę przynoszą scholjaści, szczególniej scholjaści tragików. Oględniej już używać należy późniejszych słowników, jak np. Hesychius’a (z IV—V wieku), lub Suidas’a (z XI w.). Tylko to, co w nich z dawnych słowników wzięte, może być niewątpliwie uważane za świadectwo źródłowe. Na ten djalekt grecki, z wielu jego właściwościami, wywarł niemały znów swój wpływ element żydowski. Żydzi helleniści wprowadzili do tego djalektu nietylko mnożenie i powtarzanie zaimków, jednostajność czasów i użycie imiesłowów, nierozróżnianie subtelności partykuł, brak ścisłości w łączeniu zdań i budowie perjodów i t. p., ale nadto zapełnili go hebraizmami (lub aramaizmami), t. j. używali zwrotów i składni nieznanej i obcej językowi greckiemu tak, iż niektóre z tych wyrażeń były dla Greków niezrozumiałe, lub nawet śmieszne. Hebraizmy te troskliwie zebrane mamy u Vorst’a, Leusden’a, Olearius’a, Hartmann’a; Winer (Grammat. des N. T. Sprachidioms, 4 wyd. p. 30) wszakże zarzuca im brak krytyki w wykazywaniu tych hebraizmów, a mianowicie, że tam nawet upatrywali hebraizmy, gdzie podobnie wyrażać się mógł i grek, a nawet jakimkolwiek mówiący językiem pisarz. Że zaś hebraizmy znajdują się w Nowym Test., wynikało to częścią z samej treści ksiąg Nowego Test., częścią z indywidualności pisarzy świętych. Religijne pojęcia chrześcjańskie były dla języka greckiego tak nowe i obce, że nie miał on na nie żadnych odpowiednich wyrażeń, musiały tedy one być brane z hebrajskiego. Pisarze też nowotestamentowi nie mieli żadnych przed sobą wzorów klasycznych, nie kształcili się naukowo na tych wzorach i nabyli znajomości tego języka z życia, z rozmowy. Choć tedy nie można ich porównywać jakoby z początkującymi, ani pism ich uważać za próby tłumaczenia, ponieważ myśleli oni już w języku greckim i wprawnie pisali, brakło im wszakże subtelnego ucha na czystość języka, na chropowatość zwrotów nie greckich. Najznakomitszemi w tym względzie pracami są grammatyki Winer’a i Beelen’a; słowników do Nowego Test. Wahl’a (Clavis N. T. philologica), Bretschneidera (Lexic. manuale) i t. p. należy ostrożnie używać: ostatni ma wiele osobliwych i wcale nieszczęśliwych objaśnień. (Schegg). N.
Filomena (Philumena), św. (11 Sierp.), jest jedną z ofiar męczeńskich, długo nieznanych światu. Urnę z popiołami i kilku kościami Filomeny odkryto dopiero w 15 wieków po jej śmierci, 2 Maja 1802 r., w katakumbach ś. Pryscylli, przy drodze salerneńskiej. Na grobie kamiennym znaleziono tablicę z napisem: Filomena! pax tibi! Amen; a w grobie, prócz lilji (godła dziewictwa), napotkano oznaki męczeństwa, jako to: flaszeczkę ze krwią, palmę, kotwicę, bicz i trzy strzały. Mówią, że jej historja objawioną została trzem, bardzo oddalonym od siebie osobom: młodemu artyście, kapłanowi i pobożnej zakonnicy, nic o znalezionych przedmiotach nie wiedzącym. Podług tego objawienia, Filomena była córką księcia greckiego, który wraz z żoną się nawrócił i córkę sobie u Boga uprosił. Ta w 13 r. życia zawieziona do Rzymu, tak dalece podobała się ces. Djoklecjanowi, że koniecznie chciał się z nią ożenić; lecz ani namowy rodziców, ani obietnice i groźby cesarza nie zdołały jej do tego nakłonić, albowiem przed dwoma laty ślubowała już swoje dziewictwo Chrystusowi Panu. Cesarz z namiętnej żądzy wpadłszy
