był jednak bez korzyści: powstałe bowiem z niego pisma F’a są, do dziś dnia wzorem, jak podobne spory prowadzone być powinny, pominąwszy już, że cała ta sprawa wykazała cnotę Fenelona w bardzo jasnem świetle. Rzadko w którym sporze występowało do walki tyle cnoty i tyle talentu. Za Bossuetem przemawiała sława uczonego i potęga prawdy, Fenelon miał za sobą swój wzniosły umysł, porywający styl i rozgłos swej cnoty. Fenelon zostawszy arcbpem Cambrai 4 Lutego 1695 r., miał, na domaganie się Bossueta potępić opinje pani Guyon, lecz zamiast tego przyjął jej obronę na siebie i napisał dziełko Zasady świętych (Explication des maximes des Saints), które wydrukował w Styczniu 1696 r., gdy Pirot, doktor Sorbony, przeczytawszy manuskrypt, oświadczył, że jest w nim „nauka prawdziwa i pożyteczna“. Bossuet, oskarżywszy to pismo przed Ludwikiem XIV, napisał Naukę o przymiotach modlitwy, w której wykazał błędy w opinjach Fenelona, skrytykował jego dziełko i żądał jego odwołania. F. sam chciał udać się do Rzymu w celu obrony, ale mu król zabronił i polecił udać się do swej djecezji. Zaledwie przybył na miejsce, napisał 17 Września 1697 r. Nauki pasterskie usiłując usprawiedliwić się z zarzutów sobie czynionych. Pisma polemiczne mnożyły się, a z niemi wzrastała gwałtowność Bossueta. W trzecim liście swoim użala się Fenelon na dumny i wyniosły ton, z jakim go traktował Bossuet, używając całej swej wymowy i logiki, aby Fenelona pokonać, nie wahając się nawet przyrównywać go do Montana, a panię Guyon do Pryscylli, i nazywając go wprost kacerzem. R. 1698 wydał Bossuet dziełko Wiadomość o kwietyzmie, które pod względem stylu i ścisłości może służyć za wzór pism polemicznych. Mniemano powszechnie, że tem dziełem Bossuet zamknął drogę Fenelonowi do dalszej obrony, lecz ten otrzymawszy rozprawę Bossueta 8 Lipca, już 30 Sierpnia wydrukował na nią odpowiedź, która pod względem jasności wykładu, porządku i dokładnego przedstawienia faktów, jako też pod względem djalektyki nie ustępowała rozprawie Bossueta. Fenelon pismem tém zjednał sobie bardzo wielu zwolenników, tak w Paryżu jak i w Rzymie; Bossuet jednakowoż dokazał, że sześćdziesięciu profesorów sorbony odrzuciło dwanaście propozycji z dzieła Fenelona Zasady świętych, i że Ludwik XIV starał się w Rzymie o potępienie wspomnianego pisma, a samego Fenelona z listy nauczycieli księcia Burgundzkiego własną ręką wykreślił. 12 Marca 1699 r. ukazał się dekret Papieża Innocentego XII, potępiający pismo Zasady świętych. 25 Marca Fenelon sam publicznie odczytał wyrok potępiający go, z taką przytomnością i spokojem umysłu, iż czyn ten wszystkich słuchaczów rozrzewnił, a dla autora uwielbieniem natchnął. Wzburzenie przeciw Fenelonowi coraz więcej stygło. Sam Bossuet zapragnął zbliżyć się do dawnego przyjaciela i z nim się pojednać, a tylko okoliczności przeciwne tem u zbliżeniu się ich przeszkodziły. Lecz na umyśle Ludwika XIV wywarło potępienie Fenelona przez Stolicę Apostolską zupełnie przeciwne wrażenie: oddalił go ze dworu i już nigdy do łaski nie przypuścił. Do tej niełaski przyczynił się jego wydrukowany wówczas Telemak (Les aventures de Telemaque), w którym chciał przedstawić wzór wychowania książęcego. Jeden ze sług zabrawszy potajemnie manuskrypt, kazał go w Paryżu wydrukować p. t. Dalszy ciąg czwartej księgi Odyssei czyli przypadki Telemaka, Paryż 1699 r. Wydrukowano już 208 str., gdy dalszy druk został wzbroniony. Złośliwi widzieli tam allegorje poli-
