Examinatorzy. Osoby do obowiązków kościelnych powoływane powinny złożyć dowód, że posiadają odpowiednie ku temu wiadomości, t. j. mają stopień naukowy i inne świadectwa; a gdy idzie o urzędy, połączone z pieczą dusz, składać winny examen (c. 7 X de elect, [1, 6], Clem. 1 de elect. [1. 6). Z rozporządzenia soboru trydenckiego (s. 24 c. 18 de ref.) synody djecezjalne, na przedstawienie biskupa, winny corocznie wybierać przynajmniej sześciu examinatorów; gdy po zawakowaniu probostwa, biskup, czy kto inny prawo mający, zamianuje odpowiednie do tego miejsca osoby, kandydaci winni przed trzema z tych examinatorów złożyć examen, i najgodniejszemu dostać się ma beneficjum. Gdy synody djecezjalne nie odbywają się, biskup sam mianuje examinatorow, którzy się zowią examinatorami prosynodalnemi. Cf. Benedict. XIV, De synodo dioec. l. IV c. 7, 8. N.
Exarcha, tytuł niektórych bpów metropolitalnych na wschodzie. Była to godność pośrednia między metropolitą a patrjarchą; na zachodzie odpowiadała jej godność prymasa (ob). Dwojakiego rodzaju byli exarchowie: jedni mieli rzeczywistą juryzdykcyę nad metropolitami pewnego okręgu i zależeli bezpośrednio od Papieża, a nie od patrjarchy: drudzy byli tylko tytularnymi i wraz ze swymi metropolitami, zależeli od patrjarchy. Do pierwszych należeli: 1) bp Efezu, exarcha prowincji Azji, nad 10 metropolitami; 2) bp Cezarei, ex. Pontu, także nad 10 metropolitami; 3) bp Heraklei, ex. Tracji, nad 7 metropolitami. Od czasów soboru chalcedońkiego (451 r.) te 3 exarchaty stały się tytularnemi, bo sobór chalced. przeniósł ich prawa na patrjarchę kpolskiego. 4) Metropolicie Cypru prawa exarchalne przyznał sobr efezki (431 r.), przeciwko roszczeniom patrjarchy antjocheńskiego. 5) Arcybpa bułgarskiego Balsamon (De Privileg. patriarch, ap. Meurs. Glossar. v. Αὐτοκέφαλος) także wyjmuje z pod juryzdykcji patrjarchy kpolskiego i, na równi z metropolitą Cypru, nazywa αὐτοκεφαλος (samodzielny). 6) Papież Damazy I wyniósł bpa Tessaloniki do godności exarchy nad Illyrykiem; z tego powodu exarcha ten był wikarjuszem Stolicy Apostolskiej (Innocent. I epist. 9; Bonifac. ep. I ad Rufum ep. Thessal.; Leonie I ep. ad synod, chalced). Godność exarchalna do owych miejsc przywiązaną była z powodu, że w nich mieszkali namiestnicy cesarscy (praefecti). Exarchowie święcili metropolitów swego okręgu, przyjmowali apellacje od wyroków metropolity i rozstrzygali spory między metropolitami a bpami; na soborach zasiadali po patrjarchach. Honorowymi exarchami najpierwej, zdaje się, byli bpi Nicei i Sardyki, z powodu odbytych tamże soborów. Z tegoż tytułu metropolita chalcedoński został e. honorowym (Concil. chalced. act. VI). Spis wszystkich 40 exarchow ap. Binterim', Denkwürdigkeiten III 1, 256. Cf. Natalis, Hist. eccl. saec. IV cap. V. W kościele greckim exarcha nazywa się jeszcze kapłan, którem u patrjarcha oddaje nadzór nad klaszsztorami, bezpośrednio od siebie zależnemi. X. W. K.
Excessa duchownych. Już to sam wysoki stan, do jakiego duchowny należy, już też szczególny urząd, jaki piastuje, wkładają na niego pewne, właściwe mu obowiązki. Każde naruszenie tych obowiązków nazywa się excessem, czyli dyscyplinarnem duchownem przewinieniem, dla odróżnienia go od zwykłych przewinień i występków, jakich dopuszcza się niekiedy zarówno świecki jak i duchowny człowiek. 1. Do excessów stanu duchownego (excessus status clericalis) zaliczają kanony nie-
