domość o pismach Papjasza, nie wspomina, żeby Papjasz mówił o Ew. Łuk. i Jana, lecz też nie mówi wcale, żeby Papjasz mówił cokolwiek przeciw nim. Zresztą, Papjaszowi nie chodziło wcale o Ewangelje: znał je on dobrze, lecz nie poprzestawał na wiadomościach w nich zawartych, dla tego zbierał zewsząd objaśnienia od Apostołów pochodzące: „Neque enim ex librorum lectione (więc już były księgi o życiu i słowach P. Jezusa) tantam me utilitatem capere posse existimabam, quantum ex hominum adhuc superstitum vita“. Papias, ap. Euseb. l. c. (cf. Werner, Gesch. d. apolog. Liter, t. V § 393). Mając Justyna, Teofila i Papjasza, żyjących jednocześnie w różnych stronach, możemy się obejść bez świadectwa św. Polikarpa. Lubo w jego Liście do Filipensów (c. 2, 7, 8) trudno nie uznać cytat z Mat. 7, 1. 2. Luc. 6, 37. Mar. 5, 3, 10. Mat. 6, 13. 26, 41. Mar. 14, 38. niebędziemy przecież tego uważać za silny dowód na naszą stronę. Św. Polikarp wprawdzie przy takowych cytacjach mówi: dicit Dominus, lecz że nie dodaje: in Evangelio, lub scriptum est, można sądzić, że powyższe słowa miał z tradycji ustnej od św. Jana. W każdym razie faktem jest, że za św. Polikarpa krążyły 4 Eww. i to pod imionami Mat., Mar., Łuk. i Jana, jak to widać z ucznia Polikarpowego, Ireneusza (wyżej § 6); o tym fakcie św. Polikarp nie mógł nie wiedzieć, bo o nim wszyscy głośno mówili na całym wschodzie (Justyn, Papjasz, Teofil i heretycy współcześni). Polikarp, jako uczeń św. Jana, wiedział doskonale, czy i którzy Apostołowie pisali: jako gorliwy o utrzymanie nauki apostolskiej w czystości, nie omieszkałby ostrzedz wiernych, że takowe Eww. są fałszywe, lub że nie są pismami Mat., Mar., Łuk. i Jana. A przecież nic podobnego nie czyni; owszem, powołuje się na słowa P. Jezusa, które są w naszych Eww. We współczesnej zaś Polikarpowi Epistola eccl. smyrn. (c. 1) czytamy wyraźną o E. wzmiankę: „Omnia enim, quae transacta sunt, Domino auctore praedicta sunt, secundum Evangelium, in quo quid sequi deberemus, ostendit“. — § 12. Cośmy mówili o Polikarpie, że nie omieszkałby zaprzeczyć, gdyby autorstwo Eww. było fałszywie przypisywane Mt., Mr., Ł. i Janowi, to samo trzeba powiedzieć o chrześcjańskich pisarzach z w. I. A przecież i oni powołują się na pisane ewang. i nie zaprzeczają temu, że Apostołowie pisali. Św. Barnaba (ok. r. 70) przywodzi (epist. c. 4) słowa: multi vocati, pauci electi; a że przy nich dodaje: sicut scriptum est, i że te słowa gdzieindziej się nie znajdują, jak tylko w Mat. 20, 16. 22, 14. więc nie co innego ma na względzie, jak tylko Ewangelję św. Mateusza. Alluzje do słów ewangelicznych są: Dominus intcrcidit tempora et dies, ut acceleret dilectus illius ad haereditatem suam (s. Barn. l. c. cf. Mat. 24, 22); Attendite ne quando quiescentes jam vocati addormiamus in peccatis nostris, et nequam accipiens potestatem nostram suscitet nos et excludat e regno Domini (ep. c. 4; cf. Mat. 25, 5 i n.); non venit vocare justos sed peccatores ad pœnitentiam (ep. c. 5 jest kombinacją z Mat. 9, 13. i Luc. 5, 32); omni petenti te tribue (ep. c. 19. Mat. 5, 42. Luc. 6, 30). Wszystkie te miejsca prawdopodobnie pochodzą z Ewangelji św. Mateusza (u św. Łukasza powtórzone); pierwsze zaś (cap. 4) widocznie. Zresztą, nie możemy się spodziewać u św. Barnaby cytacji z innych Ewangelji, gdyż za niego nie było jeszcze kanonu ksiąg śś.; mając przeto jedną Ewa., mógł na tejże poprzestawać. U św. Klemensa rzymskiego (ep. I ad Corint), † 101 r., znajdujemy dwa miejsca podobne do ewangelicznych: 1) Miseremini ut mi-
