stych przysięgach kładziono ją na głowę przysięgającego; to samo czyniono przy konsekracji bpa od w. IV. Od w. VIII w formach przysięgi: tak mi niech dopomoże Bóg, dodawać poczęto: i Jego św. Ew. (Binterim, Denkwürd. I 2, s. 304). Prywatni nosili księgę Ew. zawieszoną na piersiach (S. J. Chrysost. Hom. 3 in Mat.; S. Hieronym. Com. in Mat. c. 23): djakon Euplius z nią został umęczony r. 304 (Ruinart, Acta Mart. ed. Veron. s. 361). W wiekach średnich był zwyczaj, że gdy kto jakiemu kościołowi chciał uczynić darowiznę, obnosił wprzód kilkakrotnie ewangeljarz około kościoła (Binterim, o. c. IV s. 226). Kiedy weszły w zwyczaj oprawy książek, podobne do dzisiejszych, złoto, srebro, drogie kamienie i t. p. przedmioty hojnie szafowane były na oprawę Ewangeljarzy (Lamy, De eruditione apostolor. t. II; Martigny, Diction, des antiqu. chr. s. 252). Same rękopismy pisano nieraz złotem, srebrem, na purpurowym pargaminie; słowem, wszelkiemi sposobami starano się okazać, w jakiej cenie miano śś. Ewangelje. — §. 6. Cały Kościół zawsze wyznawał i wyznaje, że Eww. były pisane przez Apostołów: Mateusza i Jana, i przez uczniów apostolskich: Marka i Łukasza. I rzeczywiście, autentyczność ich opiera się na tak silnych dowodach wewnętrznych i zewnętrzych, że żadnej racjonalnej wątpliwości nie zostawiają. Oprócz dowodów jakie przytoczymy przy każdym Ewangeliście osobno, następujące tu podajemy, zaczynając od świadectwa św. Ireneusza. Święty Ireneusz († 202), przyjaciel św. Polikarpa, a więc przez nego sięgający Apostołów, pochodził z Azji, lecz pisał w Gallji: „Non per alios dispositionem salutis nostrae cognovimus, quam per eos per quos Evangelium pervenit ad nos: quod quidem tunc praeconaverunt, postea vero per voluntatem Dei in Scripturis nobis tradiderunt, fundamentum et columnam fidei nostrae futurum“ (Contra haeres. l. 8 c. 1). Więc autorami pisanej Ewangelji mieni tych samych Apostołów, którzy przez P. Jezusa wysłani zostali na jej opowiadanie. Dalej wymienia, ich nazwiska: „Ita Matthaeus in Hebraeis, ipsorum lingua scripturam edidit Evangelii, cum Petrus et Paulus Romae evangelizarent. Post vero horum excessum, Marcus, discipulus et interpres Petri, et ipse quae a Petro annunciata erant, per scripta nobis tradidit. Et Lucas autem, sectator Pauli, quod ab illo praedicabatur Evangelium, in libro condidit. Postea et Joannes, discipulus Domini, qui et supra pectus ejus recum bebat, et ipse edidit Evangelium, Ephesi Asiae commorans“ (ib.). Ś. Ireneusz mówi o tém wszystkięm, jako o rzeczy powszechnie uznanej, która nie podlega żadnej wątpliwości. Pisał to przeciw herezjom ówczesnym, doskonale znał ich zarzuty; z jego pisma widać, że heretycy owi pisma Apostołów mieli za błędne, bez powagi, sprzeczne między sobą, zawierające nie całą prawdę i t. p.; lecz ani słowa nie mówili przeciw ich autentyczności. Cum enim ex Scripturis arguuntur (haeretici), in accusationem convertuntur ipsarum scripturarum, quasi non recte habeant, neque sint ex autoritate, et quia variae sint dictae, et quia non possit ex his inveniri veritas ab his qui nesciant traditionem (tajemną naukę gnostycką): non enim per litteras traditam illam, sed per vivam vocem“ (ib. c. 2). Owszem, heretycy owi także powoływali się na powagę Apost., i tak, utrzymywali, że św. Paweł miał na myśli ich gnozę, gdy pisał (I Cor. 2, 6) „Sapientiam autem loquimur inter perfectos“ (Contr. haer. l. 3 c. 2); co znów św. Ireneusz zbija tem, że jeśli Apostołowie nie wszystko napisali, przecież to, co na-
