nego, naukę o różnych jego epokach tak po sobie następować mających, iż i Stary i Nowy Testament ustąpić miał wyższemu objawieniu Ducha św. Pojęcie to żywili fanatyczni apokaliptycy, którzy, ubolewając nad stanem Kościoła swego czasu, z Objawienia ś. Jana prorokowali o lepszej przyszłości, połączonej z nowem objawieniem, wyższém nad prawo i Ewangelję. Byli to po większej części mystycy panteistyczni. Ten kierunek zakradł się także w XIII i XIV w. pomiędzy tak zwanych spiritualistów (ob.), zelatores, fraticelli, w zakonie franciszkanów. Początek tej nauce dał opat cystersów Joachim z Flora (ob.), który miał głosić, że każda z trzech Osób Trójcy Przenajśw. ma swoją epokę w dziejach: po epoce Ojca i Syna nastąpić ma epoka Ducha św., w której dopiero miejsce mieć będzie prawdziwa cześć duchem. Nie dowiedzionem jest jednak, czy to jest nauka głoszona przez Joachima, a nieprzekręcona później dopiero. Pewną wszakże jest rzeczą, że zwolennicy Amalryka karnoteńskiego (ob.) taką wyznawali naukę, równie jak heretycy spaleni w Paryżu 1210 r. (Conc. Par. 1212; Mansi XXII p. 809) i heretyk Wilhelm, którego słowa przytacza Cezar z Heisterbacliu (ob. tej. Ene. III 209), Hist. Mirac. V c. 22. Podobne pojęcie spotykamy często i za naszych czasów (jak u Szellinga w jego Philos, der Olfenbarung, u A. Cieszkowskiego, w jego „Ojcze nasz“). Franciszkańska partja spirytualistów przerobiła te pojęcia w naukę o Ewangelji wiecznej. R. 1254 pokazało się w Paryżu pismo, p. t. Introduotorius in Evangelium aeternum (Akt wyliczający błędy tego pisma znajduje cię w Bibljotece Paryzkiej, coté sorbonne n. 1726; wyciąg z tego aktu ap. Quetif et Echard, Script. Praed. I p. 202), przeprowadzające następne zdania: Pod koniec 1200 roku duch życia wyszedł z obu Testamentów, aby ustąpić miejsca Ewangelji wiecznej; jak ustał Stary Test., tak i Nowy ustać musi; po Ewangelji Chrystusa nastąpi ewangelja nowa, prawo Ducha ś.; od r. 1260 traci Ewengelja Chrystusowa swoją siłę, i później żyjący ludzie będą żyć w stanie doskonałości. Nauka opata Joachima jest doskonalszą od nauki Chrystusa. Ewangelja wieczna znajduje się w trzech księgach: Liber concordiarum (Novi et Vet. Test.); Apocalypsis nova i Psalterium decem chordarum (pisma Joachima). Ewangelja ta przekazaną jest szczególnie zakonowi boso chodzących i złożonemu w równej części z duchownych i ze świeckich. Ś. Franciszek był owym aniołem, o którym Apokalipsa pisze, iż ma pieczęć Boga żywego. Autorem tego pisma miał być franciszkanin Fryderyk Gerard, który, za swoje apokaliptyczne doktryny, 18 lat przepędził w więzieniu (Wadding, An. Min. a. 1256). R. 1255 naukę tę potępił uniwersytet paryzki i Pap. Aleksander IV. Jan z Parmy, siódmy jenerał franciszkański, którego Eymeryk (Direct. Inq. p. II 9, 9) i inni mieli za autora pisma Introductorius, oskarżony był o te same błędy, prawdopodobnie niesłusznie (Natalis, Saec. XIII—XIV. c. 3 a. 4). Synod arelateński (1260) potępił zwolenników tej nauki „joachimowskiej“ jako heretyków; przechowała się ona jednak tak w różnych sektach średniowiecznych (np. Dulcina, ob. tej Enc. I, 347), jak i pomiędzy niektórym i franciszkanami. Do tych ostatnich należał Jan Piotr de Oliva, ur. 1247 w Prowancji, † 1297, człowiek uczony, ale rozmarzony i ekscentryk. W swojej Fostilla super Apocalypsi (Baluz., Miscell. l. 1 p. 213..) powtarza podobną, choć w łagodniejszej formie, naukę. Rozróżnia on 7 epok Kościoła: 1. Kościół pierwotny, od zesłania Ducha sw., albo też od czasu publicznego wystąpienia
