tedrę do Getyngi. Wybrany deputowanym do parlamentu pruskiego, występuje jako przeciwnik unifikacji pruskiej. Napisał: Die Composition der Genesis, Braunsch. 1823; De metris carminum arabicorum, ib. 1825; Das hohe Lied Salomo’s übersetzt, Gött. 1826; Kritische Grammatik der hebr. Sprache, Lpz, 1827, 7 wyd. Gött. 1863; Vakedii et Mesopotamiae expugnatae historia, ib. 1827; Comment, in Apocalypsis Joannis, Lpz. 1828; Hebr. Sprachlehre für Anfänger, Lp. 1842, 3 wyd. 1862; Abhandlungen zur orient. u. biblischen Literatur, Gött. 1832; Gram, linguae arab., Lpz. 1831, 2 t.; Die poetisehen Bücher des A. T., Gött. 1835—37, 4 cz., Die Propheten des A. T., Stuttg. 1841, 2. t.; Ein Wort zum Frieden beider Kirchen, Tüb. 1842; Geschiehte des Volkes Israel bis Christus 1843—59, 7 t., 3 wyd. 1864; Alterthümer des Volkes Israël, 2 wyd. Gött. 1854; Beiträge zur Gesch. der ältesten Auslegung u. Sprachenerklärung des A. T., 1844, 3 t.; Jahrbücher der biblischen Wissensehaft, Gött. 1848 i n.; Die drei ersten Evangelien übersetzt u. erklärt, ib. 1850; Ueber die phoenikischen Ansichten in der Weltschöpfung, ib. 1851; Ueber das äthiopische Buch Henok, ib. 1854; Erklärung der grossen phönikischen Inschrift in Sidon, ib. 1856; Die Sendsclireiben des Apostels Paulus, ib. 1857; Die Johanneischen Schriften, ib. 1861—62, 2 t.; Die Lehre der Bibel von Gott, oder Theologie d. A. u. N. Bundes, Leipz. 1871—74, t. I i II; był współwydawcą Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes; prócz tego wydał kilka pism w sprawie getyngskiej, a po 1862 r. wiele listów otwartych do gmin ewangelickich królestwa Hanowerskiego.
Ewangelja w znaczeniu liturgiczném. Ewangelja, t. j. odczytanie (lub odśpiewanie) pewnej części (pericope) z którego z Ewangelistów, stanowi część liturgji mszalnej i ma miejsce pomiędzy graduałem a Credo, lub, gdy to się nie odmawia, przed offertorjum. Na pytanie: odkąd E. została częścią liturgji eucharystycznej? nie umiemy z pewnością odpowiedzieć. Ze świadectw historycznych (Eusebius, H. E. II 14 przywodzi na to Klemensa rzym. i Papiasa) okazuje się, iż od samego początku na zebraniach wiernych w ogóle czytano ewangelje; można więc łatwo wnioskować, że czytanie to musiało mieć miejsce i w czasie Mszy św. Twierdzenie Morinus’a, jakoby pierwotni chrześcjanie we Mszy nie czytali ewangelji, zupełnie jest dowolne i na niczém nie oparte. Początkowo ewangelję czytali lektorzy, następnie powstał dzisiejszy porządek, podług którego subdjakon czyta epistołę, djakon ewangelję, wszakże o czytaniu ewangelji przez djakona dawniejsze marny świadectwa (Bona, Rer. liturg. II 7, 1), jak o czytaniu epistoły przez subdjakona. Obecnie władza uroczystego czytania ewangelji przekazuje się wyraźnie djakonowi w czasie święcenia; gdy jeszcze Sozomenus (H. E. VII 9) świadczy, że w niektórych kościołach ewangelję czytać mogli tylko kapłani, albo nawet biskupi. Z lektorów na djakonów czytanie ewangelji przeniesione było z powodu wysokiego poszanowania, w jakiem ją ma Kościół. Za przygotowanie do czytania ewangelji we Mszy służy teraz, podług mszału rzymskiego, modlitwa: „Oczyść serce moje...“ i prośba o błogosławieństwo: „Rozkaż, Panie, pobłogosławić“ („Jube Domne benedicere“, mówi djakon; kapłan zaś celebrujący mówi: „Jube Domine benedicere“). W dawniejszych liturgjach brak modlitwy przygotowawczej, może z powodu jej natury prywatnej; prywatne bowiem modlitwy, co do formy, pozostawiano w dawnym Kościele pobożności osobistej. Ryt wszakże dzisiejszej bene-
