jaką: małżeńska wdowia i dziewicza. Czystość małżeńska polega na zamknięcia pożądliwości w granicach prawem Bożém i zdrowym rozsądkiem wskazanych i powstrzymaniu się od rozkoszy zmysłowych zakazanych. Czystość wdowia jest to cnota powstrzymująca, po ustaniu małżeństwa, od wszelkich rozkoszy zmysłowych. Czystość zaś dziewicza polega na bezwzględném i całkowitém unikaniu wszelkiej rozkoszy cielesnej. Pożądliwość cielesna jest najpotężniejszą i najgwałtowniejszą ze wszystkich namiętności. Otóż potrzeba wielkiej siły woli i łaski Boga, aby nad tak gwałtowną namiętnością zapanować. Dla tego właśnie czystość należy do cnót najszczytniejszych i najdoskonalszych, jako potrzebująca największej czujności i panowania nad sobą. Mądrość Boża tak ją nam zaleca: „o jakże piękny jest czysty rodzaj z jasnością; nieśmiertelna bowiem jest pamiątka jego, gdyż i u Boga znajoma jest i u ludzi“ (Sap. 4. 1). Z rodzajów tu wyliczonych czystości najwyższe miejsce zajmuje dziewictwo, następnie czystość wdowia i małżeńska. Ostatni rodzaj tej cnoty także wysokie zajmuje miejsce w szeregu cnót, albowiem wymaga zamknięcia pożądliwości w granicach właściwych i skierowania jej ku właściwemu celowi, co właśnie wymaga wielkiego nad sobą panowania. Cnota czystości małżeńskiej wynosi człowieka nad poziom zwierzęcości, bo łamie ślepy popęd zmysłowy i uzacnia go przywiązaniem moralném. Czystość ta nietylko się zamyka, jak powiedziano, w granicach przez Boga oznaczonych, po za któremi unika wszelkiego czynu, wszelkiej myśli zmysłowej, ale nadto samą zmysłowość, dozwoloną i przekształconą przez miłość, otacza świętą osłoną wstydliwości. Wstydliwość można nazwać siostrą i nieodstępną towarzyszką czystości, bo usuwa wszystko, coby zewnętrznie w spojrzeniu, mowie, czy gestach mogło się sprzeciwiać czystości (castitas dicitur pudicitia quatemus excludit impudicos aspectus, tactus, oscula, gestus, sermones. s. Thom. II 2 q. 151 a. 4). U pogan czystość nie miała wiele wartości; przeciwnie zaś u Izraelitów. Księgi Starego Test. ze szczególną pochwałą wspominają tych, co czystość umiłowali, np. Gen. 39, 8. Job. 31, 1. Ruth 3, 10. Dan. 13, 23. W księdze Tobjasza (6, 17—20) Bóg przez usta anioła gani małżeństwo, zawarte jedynie dla zaspokojenia zmysłowości. O tę cnotę modli się król Dawid (ps. 50, 12). W Nowym Test. czystość jest jasno i dobitnie zalecana, jako cecha wyróżniająca chrześcjan od pogan (1 Thes. 4, 3—7): uczynki przeciwne czystości, według św. Pawła (ad Gal. 5, 16—21), są znakiem życia antychrześcjańskiego, jakie wiedli poganie. W listach Apostołów pełno spotykamy najgorętszych zachęceń do czystości. Zbawiciel też mówi: „błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądają“ (Mat. 5, 8). Cf. św. Cypr., Lib. de habitu virginum. Epist. de discipl. et bono pudicitiae. S. Augustin. Liber de continentia; Lib. de bono conjugali; Liber de bono viduitatis. S. Thomas, Summa th. II, 2 q. 151. Lupello, De castitate t. 1 p. l sec. 1 c. 1 et 2; sect. 2 c. 2. X. K. R.
Czystota. Pod tym wyrazem w Starym Testamencie rozumie się pewien wymagany przez prawo mojżeszowe stan: w człowieku, aby był godnym obcowania z ludem świętym i uczestniczenia w ofiarach Bogu składanych; w bydlęciu, w stworzeniach żyjących w ogóle, lub w rzeczach nieożywionych, aby mogły być użyte przez człowieka, lub obrócone na służbę Bożą. Czystota takowa zasadzała się nie tyle na zewnętrzném ochędóstwie (obmyciu), ile raczej na wolności od tego wszystkie-
