śnienia, podniosło się dno morskie w chwili, gdy Izraelici na nie wstępowali; że odtąd właśnie (t. j. po zatopieniu egipskiego wojska) powstał przedział między dzisiejszym krańcem morza Czerw. a jeziorami gorzkiemi, że następnie to samo stało się przy drugiej odnodze morza Czerwonego (sinus Aelaniticus), t. j. że grunt tam się podniósł, a przeciwnie opadł w Palestynie, w okolicach morza Martwego (392 metry niżej powierzchni morza Śródziemnego i Czerwonego); że wreszcie rzeka Jordan, która dawniej zapewne wychodziła z morza Martwego i wpadała do odnogi Elanickiej, podczas owego wstrząśnienia zakończyła bieg swój w morzu Martwém. Na poparcie tego przywodzą słowa Psalmu 113, gdzie prorok, opiewając cudowne wyjście z Egiptu, łączy właśnie ustąpienie morza z cofnięciem się Jordanu: In exitu Israel de Aegypto..., Mare vidit et fugit; Jordanis conversus est retrorsum. Na wstrząśnienie także zdaje się wskazywać to, co nazwaliśmy wyżej uraganem. Pan powywracał koła wozów i pogrążali się w głębię (Ex. 14, 25). Uragan ten nastał przed złączeniem się wód (ib. w. 27). Wszak podczas trzęsienia robią się w ziemi szczeliny. Może więc i tu po jedném wstrząśnieuiu, które otworzyło suchą drogę Izraelitom, Bóg wywołał drugie, które pochłonęło Egipcjan i oddzieliło jeziora gorzkie od morza Czerwonego. X. W. K.
Cześć Boża chrześcjańska, Kult, Cultus, od colere — troskliwość swoją komu lub czemu poświęcać, ztąd czcić, wysoce cenić. Przez cześć Bożą rozumiemy wszystkie bezpośrednio religijne czynności, jakich Jezus Chrystus słowem i przykładem nauczył i jakie Kościół zaleca lub nakazuje. Poznanie i miłość Boga są podstawami, cześć zaś Boga jest głównym aktem religji. Człowiek stworzony jest nietylko przez Boga, ale i dla Boga, najwyższém tedy jego przeznaczeniem jest Bogu służyć i Boga czcić; na tém polega też jedynie prawdziwe szczęście człowieka. Cześć Boża zawiera w sobie cztery istotne części: jest czcią uwielbienia (latreutyczną), błagania (impetratoryczną), dziękczynienia (eucharystyczną) i przejednania (propicjatoryczną). Przedewszystkiém cześć ta jest wewnętrzna (cultus Dei internus), polegająca na religijnych aktach naszej duszy, na uznawaniu najwyższego majestatu i panowania Bożego, i na pokorném poddawaniu się Jego świętej woli. Ale wewnętrzna ta cześć objawiać się powinna zewnętrznie (cultus Dei externus) nietylko w całém zachowaniu się człowieka wśród tego życia, ale nadto w szczególnych czynnościach religijnych. Konieczność tej czci zewnętrznej opiera się: 1) na pozytywnych nakazach Boga i Kościoła, wyraźnie zobowiązujących nas do pewnych takich czynności. Zewnętrzna cześć Boża w głównych i istotnych swoich częściach pochodzi od Chrystusa i Apostołów. Wszakże, jak całe życie kościelne, tak i zewnętrzna cześć Boża zupełne swoje rozwinięcie z czasem osiągnąć mogła; potrzeba było do tego zewnętrznych okoliczności, w jakich Kościół mógł się znajdować po osiągnięciu dopiero wolności. Rozwijaniem tém czci Bożej kierował Kościół, ale płynęło ono z wiary i potrzeb chrześcjańskiego ducha. I ztąd to, obok istotnej jedności, jest pewna w różnych stronach Kościoła rozmaitość form kultu chrześcjańskiego. Dalej konieczność czci zewn. opiera się: 2) na naturze człowieka, który jest istotą duchowo-zmysłową, i dla tego nietylko jedną, lecz obiema częściami składowemi swojej istoty do Boga należy, dla Boga i czci Jego stworzony; 3) na naturze religijnego uczucia w ogóle: jeżeli bowiem jest one żywe, koniecznie w odpowiedni sobie sposób musi się uzewzętrz-
