Chrztu, Bierzmowania, Eucharystji i o Mszy ś. Nazywają się one także Catecheses mystagogicae i wykładane były podczas tygodnia wielkanocnego, pierwsze zaś (Catech. 1—18) w wielkim poście. Wszystkie razem stanowią ważne źródło dla dogmatyki i liturgiki (Plitt, De Cyrilli Hieros. orationibus catecheticis, Heidelberg 1855). Inne pisma ś. C-a są: Homilia in Joan. 5, 2—16 de paralitico; Epistola ad Constantium imperat., gdzie opowiada o cudowném zjawisku ognistego krzyża na niebie w r. 351, kiedy objął bpstwo jerozolimskie. Od niego wreszcie ma imię Liturgja jerozolimska, skrócona z liturgji ś. Jakóba. Homilia in Luc. 2, 22 przypisywana ś. C-wi, nie jest jego dziełem. Opera s. Cyrylli Hieros. gr. et lat. cum notis A. Aug. Touttée, ed. Prudentius Maranus, Paris 1720 f. (najlepsze wydanie; oba wydawcy benedyktyni kongreg. ś. Maura), Venet. 1763; ap. Migne, Patrol, gr. t. 33; edd. Reischl et Rupp, Monachii 1848—60, 2 v. in-8; sprostowania do Cateches. mystagog., Homil. in Joan. i do Epla ad Constan. wydał Nolte, w Theolog. Quartalschr., Tübing. 1861. Przekłady: Des heil. C. Schriften (same Catecheses) ubers. ron J. M. Feder. Bamberg u. Würzburg 1786. Oeuvres completes de S. C. de Jer. trad. par Ant. Faivre, Lyon 1844 2 v. in-8. Jocher (Obraz bibliogr. hist. II n. 2544) wylicza dzieła ś. C-a drukowane u nas w łac. i słowiań. językach. 3. Cyrillus Scythopolitanus, rodem ze Scythopolis (ob. Betsar), w 16 r. życie zaczął prowadzić życie zakonne w mieście rodziném, potém z polecenia matki udał się do Jerozolimy, pod przewodnictwo Jana, zwanego Silentiarius, ten zaś posłał go do Laury ś. Saby, pod opata Leoncjusza, ok. r. 542. Napisał Vitam Joannis Silentiari, † 558 (ap. Bolland. 13 Maj. t. III s. 232, 681 i append. s. 16* i n.); Vita s. Euthymii († 472), abbatis (ap. Cotelier, Monum. eccl. gr. II 200; ap. Bolland. 20 Januar.); Vita s. Sabae (graec. ap. Cotelier op. c. III 220, lat. ap. Surium Vitae ss. 5 Decemb); Vita s. Cyriaci († 556), abbatis (ap. Bolland. 29 Septemb.). 4. Cyryll i Metody (Methodius), święci (9 Marca), apostołowie słowiańscy, bracia, synowie wyższego w państwie byzantyńskiém urzędnika Leona, rodem z Thessaloniki, słowiańskiego pochodzenia. Cyryll ur. 827 r„ miał pierwotnie imię Konstantyn (Cyryllem przezwał się w Rzymie r. 867), a dla uczoności otrzymał przydomek filozofa; był bibljotekarzem przy Kościele ś. Zofji w Konstantynopolu. Starszy od niego Metody, był prefektem w słowiańskiej prowincji między Struzną i Marycą (Dümmler op. c. inf. s. 165), porzucił potém swoją godność i wstąpił do klasztoru na górze Olympu. Cyryll wstąpił w jego ślady, lecz powołany na nauczyciela filozofji do Konstpla, musiał klasztor opuścić. Wkrótce potém (ok. r. 851) poróżnił się z Focjuszem (Anastasii Biblioth. praef. in Concil. VIII, ap. Mansi Concil. XVI 6) i znów Konstpol opuścił. Jedna z legend o ś. Cyryllu kładzie jeszcze przed tym sporem podróż jego do Arabji, co jednak utrzymać się nie da. Cyryll prawdopodobnie wtedy udał się do brata swego, który przebywał w klasztorze na Olympie. „Pod owe czasy przybyli do cesarza posłowie od Chazarów, z prośbą, aby cesarz im posłał jakiego męża uczonego, któryby ich nauczył wiary prawdziwie katolickiej; mówili oni, między innemi, że chcą ich do wiary swej pociągnąć z jednej strony żydzi, z drugiej mahometanie, oni zaś nie wiedząc kogo słuchać, postanowili od najwyższego i katolickiego cesarza zasięgnąć rady, względem wiary swojej i zbawienia... Tedy cesarz, porozumiawszy się z patrjarchą, Filozofa (Konstantyna v. Cyrylla) przyzwawszy, posłał go do
