pierwszy raz wydany, razom z Traktatem przeciw tym, którzy nie chcą Naj. Marji P. wyznać „Bogarodzicielką“ (tylko po grec.); traktat ten składa się z aktów i listów, pisanych do wyższych urzędników cesarskich, w obronie ortodoxji, podobnie jak oba Προσφωνητικοί, o których wyżej była mowa. Do tegoż przedmiotu odnoszą się traktaty ś. C-a, pisane podczas, lub po soborze efezkim (431 r.), w których objaśnia i broni swoje anathematismos i odpiera zarzut apolinaryzmu: Explicatio 12 capitum (anathematismorum); Apologeticus pro 12 capitibus adversus orientales eppos; Epistola ad Evoptium; Apologeticus ad piiss. imp. Theodosium, gdzie się broni od zarzutów antjochejskiej partji, występującej przeciw niemu podczas soboru efezkiego. Do pism egzegetycznych należą: Γλαφυρά (Glaphyra, t. j. scita et elegantia), Commentaria in Pentat., wykład niektórych miejsc Pentateuchu; Commentarius in Psalmos; in Isaiam; in 12 Prophetas minores; in Lucam; in Joannem; in Eplas ad Romanos, — ad Corinth., — ad Ephesios; z innych komentarzy są tylko fragmenty, między któremi najwięcej na Matthaeum. W dziele De adoratione et cultu in spiritu et veritate ll. 17, wykłada figuryczne znaczenie Pentateuchu i jego związek z Chrystusem i Kościołem. W ogóle w egzegezie swej ś. C. więcej zwraca uwagę na wykład alegoryczny, niż literalny. Dla nieznajomości języków wschodnich, jego komentarze na Stary Test. mniej są cenione; daleko wyżej stoją koment. na Nowy T. (ob. A. Maier, Comment. üb. d. Evang. Johan., Freiburg 1843, przedm. s. VI). Wreszcie zostawił 30 homilii wielkanocnych (Homiliae paschales), 18 homilji różnych treści, (Homiliae diversae) i Liturgję. Homilje wielkanocne ś. Cyryll rozsyłał do bpów, z oznajmieniem o dniu, w którym wypada Wielkanoc (ten obowiązek na patrjarchę aleksandr. włożył sobór nicejski); traktuje w nich przy tej sposobności o ówczesnych potrzebach Kościoła. Do wątpliwych dzieł ś. C-a należą: De Sacrosancta Trinitate; Collectio dictorum Veteris Testamenti. Wydania: S. Cyr. Al. Opera, ed. lat. Basil. 1524; Paris 1605, 2 v. f.; gr. et lat. cura et studio Jo. Auberti, Paris 1638, 7 v. f.; dodatki i poprawki w Cotelerii Monum. eccl. gr., w Biblioth. PP. Gallandii t. 14, najwięcej w Mai Nova Bibl. PP. t. III; najzupełniejsze wydanie wszystkich dzieł C-a w Migne, Patrol, gr. t. 68—77. Cf. Alzog, Patrol. § 58. Przy czytaniu dzieł ś. C-a pamiętać trzeba, że u niego ένοσις φυσική (unio naturalis) nie znaczy monofizyckiej jedności natury w Chrystusie, lecz rzeczywiste połączenie dwóch natur w jednej Osobie (unio hypostatica), i że w ogóle u niego φύσις (natura) używa się w znaczeniu ύπόστασις (osoba). — 2. Jerozolimski bp. (Cyrillus Hierosolymitanus), święty (18 Marca), Ojciec Kościoła. Ur. około 315 r., wychowany w Jerozolimie, zdaje się że z początku był mnichem, tak przynajmniej dozwalają wnosić pochwały, jakie oddaje ustronnemu życiu. Znajomość pisarzy świeckich dowodzi jego wykształcenia w szkołach retoryki; dobrze był obznajmionym z Pismem ś. i dziełami chrześcjańskich pisarzy. R. 334 v. 335 bp jerozolimski Makary wyświęcił go na djakona, a następny biskup Maksym na kapłana 345 r. Maksym powierzył mu przygotowywanie katechumenów do chrztu i oświecanie tych, którzy dopiero co zostali ochrzczeni. Cyryll należał do stronnictwa tych, którzy lubo najzupełniej przyjmowali decyzje soboru nicejskiego przeciw arjanizmowi, jednakże mieli odrazę do wyrazu όμοούσιος (współistotny), bo podejrzywali w nim sabeljanizm (s. Athanas., De Synodis c. 12; Socrates, Hist. Eccl. II 39). Z tego to zapewne powodu Akacjusz, metropolita Cezarei
