prośbę uważali. Felicyssym z towarzyszami swymi począł teraz ganić surowość bpa względem odstępców (lapsi) i oskarżać go jakoby o wzgardę względem męczenników, czém pozyskał sobie tak odstępców, jako i wyznawców. Wrócił C. do swojej owczarni około Wielkanocy 251 roku, wkrótce potem zebrał synod, wyłączył na nim z Kościoła owych 5 kapłanów z Felicyssymem, ułożył przepisy o pokucie, jakiej winni podlegać lapsi (ob. Epist. 52), posłał je papieżowi Korneljuszowi, a ten je na synodzie w Rzymie (251 r.) zatwierdził. R. 252 wybuchła w państwie Rzymskiém zaraza: jak zwykle (Tertullian, Apolog. c. 40), tak i tym razem przyczynę jej przypisano chrześcjanom, jakoby zagniewane bogi dla nich karały państwo. Poganie znów poczęli wołać, aby Cyprjana oddano lwom na pożarcie. Widząc, że zagrażało nowe prześladowanie, Cyprjan zwołał synod do Kartaginy, z 60 bpów się składający. Ze względu, że idoneus esse non potest ad martyrium qui ab Ecclesia non armatur ad proelium (Epist. 54), postanowiono na tym synodzie pojednać z Kościołem wszystkich, szczerze pokutujących za swój upadek. Niebezpieczeństwo jednak minęło, z powodu zamieszek wojennych w Afryce, a poświęcenie, jakie chrześcjanie ze ś. Cyprjanem okazywali względem dotkniętych klęskami zarazy, lub wojny, wpłynęło na ostudzenie nienawiści pogańskiej. Przytém nastał cesarz Walerjan, w pierwszych latach swoich chrześcjanom przychylny. Korzystając z pokoju, C. zajął się przywróceniem karności kościelnej i usunięciem schizmy nowacjańskiej (ob. Nowacjanie). Powstała tymczasem kwestja, czy ważnym jest chrzest przez heretyków udzielany? Była ona już pierwej traktowaną w Azji mniejszej, gdzie bpi (ok. r. 230), na synodzie w Iconicum i później w r. 282, uznali chrzest takowy nieważnym (Hefele, Conciliengesch. § 4 i 6), przeciwko nauce Kościoła rzymskiego; teraz na nowo odżyła. Bpi afrykańscy, na synodzie w Kartaginie (254 r.), żądali rozstrzygnięcia tego pytania od Cyprjana, jako najznakomitszego w Afryce. Cyprjan im odpowiedział, że jest tylko jeden chrzest i to w kościele i że zatém chrzest przez heretyków udzielany jest nieważnym (Epist. 70, 71). Tak samo zadecydował drugi raz na synodzie ok. r. 256 i decyzję synodu posiał do Papieża Stefana. Odpowiedź Stefana na ten list zaginęła; wiemy tylko z listu ś. Cyprjana (Epist. 74), że Papież odpowiedział: Si quis ergo a quacumque haeresi veeniat ad vos, nihil innovetur nisi quod traditum est, ut manus illi imponatur in poenitentiam etc. W odpowiedzi miał C. zwołać znów synod t. r. (kartagiński III r. 256), gdzie na nowo chrzest heretyków uznano za nieważny (akta tego synodu w s. Cypriani Opera, ed. Benedictin; ap. Mansi, Concil. I 951; ap. Hardouin, Concil. I 159) i wyprawiono z decyzją takową posłów do Papieża. Stefan posłów nie przyjął, uważając ich za wyłączonych z jedności kościelnej, jeżeli wierzyć można listowi Firmiljana, bpa Cezarei w Kapadocji (w Cypriani Epist. 75). Mówimy: jeżeli wierzyć można, bo są dowody, że wspomniany list Firmiljana nie jest autentycznym (ob. Molkenbuhr, Binae dissertationes de Firmiliano, w Opera s. Cypriani edidit Migne Patrol, lat. t. III). Owszem, uczeni dowodzą, że cała historja sporu między Cyprjanem a Stefanem jest zmyśloną przez donatystów i że nietylko wspomniany list Firmiljana, lecz także i Cyprjanowe listy: ad Quintum (Ep. 71), ad Stephanum (72), ad Jubaianum (73), ad Pompeium (74), ad Magnum (76) i akta synodu kartagińskiego III (256 r.) są zmyślone. Tak utrzymują: Raym. Missorius, Disput. critica in 2 celeberr. eplas Firmiliani et Cypr. adv. decretum Ste-
