Corporis juris prawa obowiązują o tyle tylko, o ile obowiązywały pierwotnie, t. j. mają tyle powagi, ile źródło, z którego zostały wzięte. Do zrozumienia ducha tych praw, ich rozciągłości, służą komentarze. Do lepszych komentarzy na Decretales zaliczają się: Jani a Costa, Summaria et commentarii in Decretales Gregorii IX ed. noviss. Neapoli et Lips. 1778 2. v. in 4; Emman. Gonzalez de Tellez, Commentarii ad Decretal. V libros, noviss. ed. Lugd. 1713 4 v. f.; Innoc. Cironii, Paratitla in 5 II. Decretal., noviss. ed. Vindob. 1761 2 v. in-4.; Prosperi Fagnani, Jus. can. s. comment. in Decretal. nov. ed. Coloniae Allobr. 1759 5 v. f. Na Sextus Decretal. Passerini, Commentaria in librum VI Decret., Romae 1667. Na Clementinae: Ant. Alteserrae In ll. Clementinar. commentarii, nov. ed. Halae 1782 in-8; Clementis V constitutiones... notis auctae et illustratae a Hieron. Baldassino, Romae 1769, in-4. Spis szczegółowy ob. Phillips, Du droit eccles. dans ses sources, trad. par. l’ab. Crouzet, Paris 1852 s. 373.... Cf. Walter, Lehrb. d. Kirchenrechts, Bonn. 1871. Cytacje z Corpus juris rozmaicie się oznaczają. Jak się cytuje Decretum Gratiani, ob. t. art.; Decretalium Grzegorza IX cytacja rozróżnia się literą X od innych; na oznaczenie że cytacja wzięta jest z kollekcji Bonifacego VIII, dodaje się przy niej in 6-o lub in VI, w innych in Clemen. (in Clementinis), in Extrav. com. (in Extravagantibus communibus), in Extrav. Joan. (in Extravagantibus Joannis XXII). X. W. K.
Correctorium, lub Epanorthotes. Wulgata (ob.), w skutek przepisywania z rękopismów i samowolnego poprawiania przez mniej kompetentnych krytyków, zaciągała coraz więcej błędów. Żeby przeciąć temu drogę i przeszkodzić kopistom w poprawianiu jej samowolnie, i przekład św. Hieronima do pierwotnego przywieść kształtu, poczęli teologowie zbierać różnice, między różnemi kodeksami (ob.) Wulgaty spostrzegane, lub odmiany od tekstu hebr. i greckiego, i takowe w swych egzemplarzach na marginesach, lub między wierszami wypisywali. Zbiór taki nazywał się Correctorium Bibliae, lub Epanorthotes. Correctorium przepisywano albo razem z tekstem Pisma św., albo samo; albo w całości, albo w skróceniu, według upodobania przepisującego, i przez niego często było powiększane glossami, lub warjantami (ob.). W correctorium notowano nietylko odmiany tekstu, ale też odmiany pisowni i podziału w okresach. Zebranie takich odmian już samo przez się dla przepisującego było ostrzeżeniem, że to lub owo miejsce Pisma św., podejrzywane przez niego o błąd, zostawić należy bez poprawy, jako tekst prawdziwy; a przynajmniej dawało mu do wyboru różne poprawki już gotowe, z innych kodeksów zebrane. Pierwszém dotąd znaném tego rodz. dziełem jest Correctorium, sporządzone prawdopodobnie przez uniwersytet paryzki (ok. roku 1226), wspominane pod nazwą Parisius, albo Correctio Bibliae parisiensis, zachowane do dziś w kilku egzemplarzach, potwierdzone przez ówczesnego prymasa Galji, arcbpa senońskiego (Sens), i dla tego zwane także Corr. senonense. Powaga uniwersytetu i prymasa była przyczyną szybkiego jego rozszerzenia. Z akt kapituły jeneralnej zakonu dominik. r. 1236 (ap. Marténe, Thesaur. novus anecdot. t. IV s. 1676) widać, że w tym zakonie była osobna komisja do sporządzenia correctorium, bo nakazano w całej prowincji zakonnej (we Francji) Biblje według tegoż poprawiać. Nie długo jednak Hugon a S. Caro (ob.), prowincjał dominikanów fran-
